Początki kościołów lubelskich w świetle legend i przekazów historycznych

Najdawniejsze dzieje Lublina, obejmujące okres do połowy XIV wieku, są wciąż bardzo słabo znane. Powodem tego stanu rzeczy jest niewielka liczba źródeł do historii miasta pochodzących sprzed XV wieku. W efekcie jesteśmy wciąż zdani na domysły, uzupełniane hipotezami stawianymi przez historyków, archeologów czy historyków sztuki – często efektownymi, ale nie zawsze wytrzymującymi próbę czasu przy merytorycznej weryfikacji z innymi poglądami. Powyższe uwagi odnoszą się do szeregu zagadnień dotyczących początków Lublina, a jednym z nich jest kwestia kolejności powstania najstarszych kościołów tego miasta. Zagadnienie to jest o tyle istotne, że może być rozpatrywane w ramach odtwarzania dziejów innych polskich miast, jako że Lublin należał do kilku najważniejszych osiedli miejskich Królestwa Polskiego od czasów jego zjednoczenia, a także Rzeczypospolitej aż do rozbiorów. Obecnie za najstarszą świątynię Lublina uchodzi wśród większości badaczy kościół pod wezwaniem św. Mikołaja na wzgórzu Czwartek. Panuje przekonanie, że jeszcze w okresie przedlokacyjnym na Czwartku istniała osada targowa (co potwierdzać ma nazwa przedmieścia), a wezwanie tamtejszego kościoła ma być dodatkowym argumentem za istnieniem tej osady, bowiem jest ono interpretowane przede wszystkim jako wezwanie kupieckie.
Niniejsza praca stanowi próbę zweryfikowania przedstawionego powyżej poglądu w świetle źródeł pisanych i archeologicznych, którymi obecnie dysponujemy. Dodatkowo przedstawione poniżej tezy mają, w założeniu autora, stanowić propozycję nowego ujęcia początków lubelskiego ośrodka kościelnego, bez obciążenia w postaci silnie utrwalonych, lecz pozbawionych uzasadnienia źródłowego, poglądów w tej kwestii.

Spis treści

Przedmowa – Wokół legend o początkach Lublina i jego świątyń(Czesław Deptuła) / 5
Wstęp / 25
Informacje źródłowe o początkach lubelskich świątyń / 35
Legenda o powstaniu kościoła św. Mikołaja / 47
Czas powstania legendy / 49
Długoszowy i nowożytne przekazy o początkach lubelskich kościołów / 59
Prawdopodobna geneza legendy / 70
Popularyzacja legendy i jej przyjęcie przez historyków / 74
Pierwotna siedziba parafii lubelskiej / 79
Inna wizja początków kościoła św. Mikołaja / 97
Jeszcze jedna legenda o początkach kościoła św. Mikołaja / 115