Dom dziecka imienia Janusza Korczaka w Lublinie w latach 1855–2010

Alicja Puszka, Joanna Szady, Dom dziecka imienia Janusza Korczaka w Lublinie w latach 1855–2010

Celem niniejszej monografii nie jest pochwała ani tym bardziej promocja instytucjonalnej formy opieki nad dzieckiem. Wszyscy chcieliby przecież przeżywać spokojne, pogodne dzieciństwo, a następnie sami stwarzać warunki do rodzinnego szczęścia. Okazją do podjęcia tego tematu była 155. rocznica powstania placówki, zbiegająca się z obchodami Triduum Jubileuszowego Erygowania Polskiej Prowincji Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia Wincentego à Paulo. Dom Dziecka imienia Janusza Korczaka jest przykładem pierwszej tego typu instytucji w Lublinie, przeznaczonej wyłącznie do pomocy dzieciom pozbawionym opieki rodzicielskiej i działającej w okresie od połowy XIX wieku aż do dziś. Dzieje Domu zostały przedstawione w ujęciu historycznym, a więc na tle zmieniających się systemów pomocy społecznej na ziemiach polskich. W opisywanych wydarzeniach skupiły się jak w soczewce wszelkie aspekty życia polityczno-społecznego, obrazując w mikroskali historię zarówno regionalną, jak i ojczystą. W prezentowanych dziejach Domu akcent został położony na tło historyczno-prawne, pozwalające skupić się raczej na opisywaniu wydarzeń niż na ich ocenie. Jednocześnie starano się skrupulatnie odtworzyć aspekt funkcjonowania placówki, tak że powstała swego rodzaju kronika źródłowa, dokumentująca realia życia społeczności wychowanków i pracowników Domu Dziecka.

Spis treści

Przedmowa (Dyrektor Karol Czachajda) / 7
Wstęp (Alicja Puszka, Joanna Szady) / 13

Alicja Puszka
Część pierwsza. Do 1939 roku / 29

Rozdział I: Tradycje opieki społecznej / 31
1. Geneza i rozwój opieki nad dzieckiem sierocym / 31
2. Działalność Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo / 40
3. Lubelskie tradycje opiekuńcze wobec dzieci / 52

Rozdział II: W kręgu dobroczynności społecznej (1815–1918) / 57
1. Dobroczynność społeczna w Królestwie Polskim / 57
a) Rola towarzystw dobroczynnych / 57
b) Początki działalności Lubelskiego Towarzystwa Dobroczynności / 68
c) Założenie i organizacja Sali Sierot / 75
2. Podstawy materialne Sali Sierot / 82
a) Kapitały stałe / 82
b) Dary finansowe i materialne / 93
c) Koszty utrzymania placówki / 114
3. Funkcjonowanie placówki / 132
a) Lokalizacja Sali Sierot / 132
b) Zarząd i kadra opiekuńcza / 139
c) Wychowankowie / 162
d) Wychowanie i życie codzienne / 176

Rozdział III: W niepodległej Polsce (1918–1939) / 197
1. Uwarunkowania opieki społecznej / 197
a) Ratownictwo sierot wojennych / 197
b) Prawna opieka państwowa wobec dzieci / 203
c) Patronat Lubelskiego Towarzystwa Dobroczynności
nad Zakładem Wychowawczym „Sala Sierot” / 210
2. Działalność placówki / 219
a) Wychowankowie, personel zakonny i świecki / 219
b) Wychowanie i życie codzienne / 246
c) Finansowanie Placówki / 274
d) Dom i gospodarstwo / 299

Joanna Szady
Część druga. Od 1939 roku / 307

Rozdział IV: W latach wojennych i powojennych (1939–1953) / 309
1. Dom Dziecka w warunkach wojny i „wyzwolenia” / 309
a) Wydarzenia z lat wojny i okupacji / 309 / b) Zmiany prawne i organizacyjne po 1945 r. / 326
2. Funkcjonowanie placówki w okresie powojennym / 332
a) Warunki materialne i finansowe / 332
b) Wychowanki i ich życie codzienne / 345
c) Kadra zakonna i świecka / 359
d) Proces zaostrzonych działań władzy ludowej / 369
e) Upaństwowienie Zakładu / 388

Rozdział V: W Polsce Ludowej (1953–1989) / 395
1. Zakład w okresie wychowania kolektywnego (1953–1956) / 395
a) Nasilenie ideologizacji wychowania i opieki / 395
b) Organizacja życia na „Sierocej” w pierwszej połowie lat 50. / 418
c) Kadra w systemie kontroli państwowej / 439
2. „Sieroca” w okresie budowy społeczeństwa socjalistycznego (1956–1989) / 445
/ a) Państwowy system wychowania i opieki drugiej połowy lat 50. / 445
b) „Sieroca” lat 60. / 473
c) Zakład wobec prób modernizacji opieki społecznej w latach 70. / 497
d) Placówka a kryzys gospodarczy lat 80. / 504

Rozdział VI: W obliczu transformacji ustrojowej i perspektyw na przyszłość
(1989–2010) / 513
1. Echa reform systemu opieki społecznej lat 90. / 513
2. Pod zarządem Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej / 525
3. Współczesne standardy opieki / 535

Zakończenie / 547

Aneks / 551
Kalendarium / 554
Biogramy Sióstr Miłosierdzia / 558
Wykaz kapelanów / 565
Wykaz Sióstr Miłosierdzia
św. Wincentego à Paulo / 567
Wykaz pracowników świeckich / 568
Ilustracje / 575
Ilustracje barwne / 601

Bibliografia / 617
Wykaz skrótów / 645
Spis tabel i wykresów / 647
Spis ilustracji / 649
Spis haseł w ramkach / 654
Summary / 655