Nauczanie języków obcych a dydaktyka wielojęzyczności

35,00 50,00 

Radosław Kucharczyk

Autor: Radosław Kucharczyk
Tytuł: Nauczanie języków obcych a dydaktyka wielojęzyczności (na przykładzie francuskiego jako drugiego języka obcego)

Monografia „Nauczanie języków obcych a dydaktyka wielojęzyczności (na przykładzie francuskiego jako drugiego języka obcego)” proponuje autorski model rozwijania kompetencji różnojęzycznej na lekcji języka obcego. Pozwala on uczniom nabyć umiejętność dokonania świadomego (a więc pozytywnego) transferu międzyjęzykowego w warunkach szkolnej nauki języka. Dokonanie wyżej wspomnianego transferu – stanowiącego główny element modelu – wymaga od ucznia stworzenia zestawu strategii opartych na zasobach jego – silnie zindywidualizowanego – repertuaru językowego. Implikuje to skierowanie działań dydaktycznych na rozwój umiejętności uczenia się  oraz zarządzania towarzyszącymi mu emocjami, co wymaga od ucznia przyjęcia postawy refleksyjnej. Nazwa modelu – SMART – jest akronimem utworzonym od pierwszych liter elementów, które wspierają rozwój kompetencji różnojęzycznej: strategie, metapoznanie w uczeniu się, afektywność, refleksyjność i transfer. Efektywność wspomnianego modelu oraz przedstawione w książce przykłady działań dydaktycznych ukierunkowanych na rozwijanie kompetencji różnojęzycznej zostały poddane badaniu wśród polskich uczniów w wieku 15-16 lat, uczących się języka francuskiego jako obowiązkowego drugiego języka obcego w szkole. [dr Radosław Kucharczyk]

 

kucharczyk

 

Spis treści

Wstęp  /  11

CZĘŚĆ I: Wielojęzyczność i nauczanie języków obcych  /   17

Rozdział 1. Wielojęzyczność w dokumentach europejskich  /   19
1.1.    Wielojęzyczność jako podstawa funkcjonowania Unii Europejskiej  /   19
1.2.    Wielojęzyczność jako cel polityki edukacyjnej  /   22
1.3.    Polityka wielojęzyczności w systemach edukacyjnych  /   29
1.3.1.    Europejski System Opisu Kształcenia Językowego  /   30
1.3.2.    Przewodnik dla twórców europejskiej polityki językowej i edukacyjnej. Od różnorodności do edukacji wielojęzycznej  /   32
1.3.3.    Praktyka edukacyjna a postulat wielojęzyczności  /   36
1.3.3.1.    Nauka języków obcych  /   36
1.3.3.2.    Języki regionalne i mniejszościowe w kształceniu formalnym  /   39
1.3.3.3.    Zintegrowane kształcenie przedmiotowo-językowe  /   40
1.4.    Polityka wielojęzyczności w polskim systemie edukacyjnym  /   43
1.4.1.    Polska jako kraj monolingwalny  /   43
1.4.2.    Organizacja nauki języków obcych w polskim systemie oświaty  /   44
1.4.3.    Wyniki Europejskiego Badania Kompetencji Językowych dla Polski  /   49

Rozdział 2. Kompetencja różnojęzyczna jako cel kształcenia językowego  /   53
2.1.    Pojęcie kompetencji w procesie kształcenia językowego  /   53
2.1.1.    Definicja pojęcia kompetencji  /   53
2.1.2.    Ewolucja pojęcia kompetencji w glottodydaktyce  /   54
2.2.    Miejsce kompetencji różnojęzycznej w kształceniu językowym  /   57
2.2.1.    Założenia podejścia różnojęzycznego  /   57
2.2.2.    Definicja kompetencji różnojęzycznej  /   59
2.2.3.    Kompetencja różnojęzyczna a świadomość językowa i metajęzykowa  /   66
2.2.4.    Deskryptory kompetencji różnojęzycznej  /   69
2.2.4.1.    Rozumienie tekstów oparte na wykorzystaniu repertuaru językowego  /   70
2.2.4.2.    Wykorzystanie repertuaru językowego  /   70

Rozdział 3. Podejścia pluralistyczne  /      73
3.1.    Podejścia pluralistyczne – założenia  /      73
3.2.    Otwarcie na języki  /      76
3.2.1.    Otwarcie na języki – aspekt teoretyczny  /      76
3.2.2.    Otwarcie na języki – aspekt praktyczny  /      80
3.3.    Interkomprehensja między językami pokrewnymi  /      83
3.3.1.    Interkomprehensja – aspekt teoretyczny  /      83
3.3.2.    Interkomprehensja – aspekt praktyczny  /      88
3.4.    Zintegrowane kształcenie językowe  /      92
3.4.1.    Zintegrowane kształcenie językowe – aspekt teoretyczny  /      92
3.4.2.    Zintegrowane kształcenie językowe – aspekt praktyczny  /      96

CZĘŚĆ II: Strategiczny model rozwijania kompetencji różnojęzycznej na lekcji języka obcego  /  101

Rozdział 4. Miejsce strategii uczenia się w rozwijaniu kompetencji różnojęzycznej  /  103
4.1.    Rola strategii w procesie uczenia się i nauczania języków obcych  /  103
4.1.1.    Pojęcie strategii w procesie uczenia się i nauczania języków obcych  /  103
4.1.2.    Typologie strategii  /  108
4.2.    Rola strategii w rozwijaniu kompetencji różnojęzycznej  /  111
4.3.    Typologia strategii wielojęzycznych  /  114

Rozdział 5. Metapoznanie w uczeniu się a rozwijanie kompetencji różnojęzycznej  /  123
5.1.    Umiejętność uczenia się  /  123
5.2.    Metapoznanie w uczeniu się języków obcych  /  127
5.3.    Metapoznanie w uczeniu się języków a rozwijanie kompetencji różnojęzycznej  /  129

Rozdział 6. Afektywność w rozwijaniu kompetencji różnojęzycznej  /  137
6.1.    Sfera afektywna a uczenie się języka obcego  /  137
6.2.    Motywacja i zarządzanie emocjami w procesie uczenia się języków  /  139
6.3.    Sfera afektywna uczenia się a dydaktyka wielojęzyczności  /  145
6.3.1.    Czynniki kontekstu społeczno-edukacyjnego związane ze stroną afektywną rozwijania kompetencji różnojęzycznej  /  145
6.3.1.1.    Status języka obcego i organizacja jego nauki  /  147
6.3.1.2.    Dystans psychotypologiczny  /  149
6.3.2.    Czynniki afektywne w rozwijaniu kompetencji różnojęzycznej – implikacje praktyczne  /  150

Rozdział 7. Rola refleksji w rozwijaniu kompetencji różnojęzycznej  /  155
7.1.    Refleksyjne myślenie jako warunek uczenia się języków  /  155
7.1.1.    Refleksyjność i refleksyjne uczenie się  /  155
7.1.2.    Glottodydaktyczne implikacje refleksyjnego myślenia  /  159
7.1.2.1.    Europejski System Opisu Kształcenia Językowego jako narzędzie wspierające postawę refleksyjną  /  159
7.1.2.2.    Europejskie Portfolio Językowe  /  160
7.1.2.3.    Autobiografia Spotkań Międzykulturowych  /  163
7.2.    Refleksyjne myślenie a dydaktyka wielojęzyczności  /  165

Rozdział 8. W stronę transferu międzyjęzykowego  /  171
8.1.    Rola transferu w procesie uczenia się  /  171
8.1.1.    Definicja transferu  /  171
8.1.2.    Dynamiczny charakter transferu  /  176
8.1.3.    Transfer jako docelowa strategia uczenia się  /  179
8.2.    Rola transferu w procesie kształcenia językowego  /  184
8.2.1.    Transfer językowy jako element życia codziennego uczniów  /  184
8.2.2.    Miejsce transferu językowego w metodach i podejściach glottodydaktycznych  /  185
8.2.3.    Językowe elementy transferogenne  /  189
8.2.3.1.    Transfer na poziomie podsystemów języków  /  189
8.2.3.2.    Transfer na poziomie pojęciowym  /  191
8.2.3.3.    Transfer na poziomie pragmatycznym  /  194
8.2.3.4.    Transfer na poziomie parajęzykowym  /  195
8.3.    Transfer międzyjęzykowy a dydaktyka wielojęzyczności  /  196
8.3.1.    Transfer międzyjęzykowy jako podstawa kompetencji różnojęzycznej  /  196
8.3.2.    Transfer międzyjęzykowy – implikacje praktyczne  /  199
8.3.2.1.    Transfer międzyjęzykowy na poziomie podsystemów języka  /  199
8.3.2.2.    Transfer międzyjęzykowy na poziomie aktu komunikacji  /  207
8.3.2.3.    Transfer międzyjęzykowy na poziomie zadania językowego  /  217

CZĘŚĆ III: Badanie własne „Implementacja modelu SMART do procesu uczenia się i nauczania języka francuskiego jako drugiego języka obcego”  /  225

Rozdział 9. Ramy teoretyczne oraz założenia badania własnego  /  227
9.1.    Przedmiot, cele i kontekst badania  /  227
9.2.    Charakterystyka uczniów poddanych badaniu  /  229
9.2.1.    Profil psychopedagogiczny ucznia w wieku 15–16 lat  /  229
9.2.2.    Nauka języków na III etapie edukacyjnym  /  231
9.2.3.    Szkoły i nauczyciele uczniów poddanych badaniu  /  233
9.3.    Metodologia i techniki badawcze  /  236
9.3.1.    Ogólne założenia badania  /  236
9.3.2.    Metody i techniki badawcze  /  239
9.3.2.1.    Technika testu  /  239
9.3.2.2.    Technika sondażu  /  239
9.3.2.3.    Protokół głośnego myślenia  /  240
9.3.2.4.    Autonarracja  /  240
9.4.    Narzędzia użyte w badaniu  /  241
9.4.1.    Kwestionariusz ankiety  /  241
9.4.2.    Kwestionariusze strategiczne  /  242
9.4.3.    Testy kompetencji językowych  /  243
9.4.4.    Scenariusze sekwencji dydaktycznych  /  244
9.4.5.    Ćwiczenia rozwijające sprawności receptywne – indywidualne spotkania z uczniami  /  245
9.4.6.    List do wyimaginowanego przyjaciela  /  246

Rozdział 10.    Badanie własne – analiza wyników (część I). Kontekst, strategie i pomiar sprawności receptywnych  /  247
10.1.    Kontekst społeczno-demograficzny uczniów  /  248
10.1.1.    Języki w najbliższym otoczeniu uczniów  /  248
10.1.2.    Kontakt uczniów z językiem francuskim  /  249
10.1.3.    Nauka języków obcych w szkole  /  251
10.1.4.    Język francuski w oczach uczniów  /  253
10.1.5.    Sposoby uczenia się języka francuskiego oraz wykorzystywane pomoce  /  255
10.1.6.    Przydatność języka angielskiego oraz francuskiego w oczach uczniów  /  256
10.1.7.    Działania dydaktyczne podejmowane przez nauczycieli  /  259
10.2.    Wyniki testów sprawdzających umiejętność słuchania i czytania  /  261
10.2.1.    Wyniki testu sprawdzającego umiejętność słuchania w języku francuskim (T1)  /  262
10.2.2.    Wyniki testu sprawdzającego umiejętność czytania w języku francuskim (T2)  /  265
10.3.    SO i SW aktywowane przez uczniów w czasie słuchania i czytania  /  268
10.3.1.    SO aktywowane przez uczniów w czasie słuchania – pomiar I i II  /  268
10.3.2.    SW aktywowane przez uczniów w czasie słuchania – pomiar I i II  /  271
10.3.3.    SO aktywowane przez uczniów w czasie czytania – pomiar I i II  /  274
10.3.4.    SW aktywowane przez uczniów w czasie czytania – pomiar I i II  /  276
10.3.5.    Analiza porównawcza i analiza korelacji  /  280
10.3.5.1. Analiza porównawcza wyników poszczególnych KS – pomiar I i II  /  280
10.3.5.2.    Analiza porównawcza wyników sumarycznych KS – pomiar I i II  /  282
10.3.5.3.    Korelacja pomiędzy T1 i T2 a wynikami KS (pomiar II)  /  283
10.4.    Samoocena uczniów w zakresie wykorzystania repertuaru językowego w nauce języka francuskiego   /  285
10.4.1.    Ogólna ocena projektu badawczego przez uczniów  /  285
10.4.2.    Uczenie się słownictwa a dydaktyka wielojęzyczności  /  287
10.4.3.    Uczenie się gramatyki a dydaktyka wielojęzyczności  /  289
10.4.4.    Rozumienie ze słuchu a dydaktyka wielojęzyczności  /  290
10.4.5.    Czytanie ze zrozumieniem a dydaktyka wielojęzyczności  /  292
10.4.6.    Rozwiązywanie zadań językowych a dydaktyka wielojęzyczności  /  294
10.4.7.    Uczenie się języka francuskiego a dydaktyka wielojęzyczności – podsumowanie  /  295

Rozdział 11.    Badanie własne – analiza wyników (część II). Rozwiązywanie zadań komunikacyjnych a dydaktyka wielojęzyczności  /  299
11.1.    I trymestr – epizod 1, 2, 3, 4  /  300
11.1.1.    Epizod 1 (szkoła A, czytanie)  /  300
11.1.2.    Epizod 2 (szkoła B, czytanie)  /  303
11.1.3.    Epizod 3 (szkoła C, czytanie)  /  305
11.1.4.    Epizod 4 (szkoła D, czytanie)  /  310
11.2.    II trymestr – epizod 5, 6, 7, 8  /  312
11.2.1.    Epizod 5 (szkoła A, słuchanie)  /  312
11.2.2.    Epizod 6 (szkoła B, słuchanie)  /  315
11.2.3.    Epizod 7 (szkoła C, słuchanie)  /  318
11.2.4.    Epizod 8 (szkoła D, czytanie)  /  321
11.3.    III trymestr – epizod 9, 10, 11, 12  /  324
11.3.1.    Epizod 9 (szkoła A, czytanie)  /  324
11.3.2.    Epizod 10 (szkoła B, słuchanie)  /  329
11.3.3.    Epizod 11 (szkoła C, czytanie)  /  332
11.3.4.    Epizod 12 (szkoła D, słuchanie)  /  335
11.4.    Podsumowanie rozmów z uczniami  /  337

Zakończenie  /  343

Résumé  /  349

Abstract  /  352

Bibliografia i netografia  /  355

ZAŁĄCZNIKI  /  371
Załącznik 1 – Kwestionariusz ankiety  /  373
Załącznik 2 – Kwestionariusze strategiczne  /  380
Załącznik 3 – Testy kompetencji językowych  /  384
Załącznik 4 – Scenariusze sekwencji dydaktycznych  /  392
Załącznik 5 – List do wyimaginowanego przyjaciela  /  430
Załącznik 6 – Wyniki ankiety  /  431
Załącznik 7 – Wyniki testu  Kołmogorowa-Smirnowa  /  440