Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie III – Panie z dworów i pałaców, tom 1
80,00 zł
Redakcja: Hubert Łaszkiewicz
Tytuł: Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie III – Panie z dworów i pałaców, tom 1
Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie III, Panie z dworów i pałaców – tom 1, red. Hubert Łaszkiewicz
O książce
W październiku 2006 roku odbyła się w Muzeum Zamoyskich w Kozłówce trzecia już sesja naukowa z cyklu „Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie”. Pomysłodawczynią tych konferencji oraz autorką opracowań materiałów z dwóch poprzednich sesji była Pani Róża Maliszewska, przez wiele lat kierująca Działem Zbiorów Dawnych w Muzeum.
Obecne spotkanie, zatytułowane „Panie z dworów i pałaców”, poświęcone było kobiecie-ziemiance, jej aktywności na polu artystycznym, społecznym i gospodarczym. Podczas trzydniowych obrad wygłoszono czterdzieści pięć referatów i komunikatów, z których prawie wszystkie znalazły się w niniejszym, dwutomowym wydawnictwie. Wśród autorów przeważali przedstawiciele lubelskiego i warszawskiego środowiska naukowego, choć, co z satysfakcją zauważyli organizatorzy, zainteresowanie sesją objęło także takie ośrodki, jak Kielce, Kraków, Łódź, a nawet Poznań czy Wrocław. Tematyka wystąpień niejednokrotnie dotyczyła terenu znacznie szerszego niż Lubelszczyzna, który to obszar czasami stanowił część zagadnień poruszanych w referacie, a czasami był punktem wyjścia do ogólniejszych rozważań. Stale rosnąca liczba artykułów, a także owo wychodzenie poza tereny Lubelszczyzny wskazują na potrzebę dalszych spotkań „ziemiańskich” i na objęcie nimi również innych ziem polskich.
Materiały trzeciej sesji ziemiańskiej, ze względu na swą objętość, podzielone zostały na dwa tomy. Tom pierwszy rozpoczyna, wyróżniający się wśród innych odrębnością tematu, referat Aldony Cholewianki-Kruszyńskiej z Muzeum-Zamku w Łańcucie, omawiający damskie ekwipaże XIX i XX wieku, do roku 1939. Po nim następuje grupa 4 artykułów prezentujących portrety ziemianek czy arystokratek w sposób częstokroć bardzo osobisty, wspomnieniowy, jak choćby wystąpienie Marii Ponińskiej o swej matce, Róży z Żółtowskich ordynatowej Zamoyskiej.
Osobny rozdział, obejmujący trzy referaty, poświęcono Izabeli z Flemingów Czartoryskiej. Prof. Alina Aleksandrowicz przedstawiła księżnę na tle jej zainteresowań ogrodniczych, dr Grażyna Michalska omówiła działalność muzealniczą Pani na Puławach, a Urszula Bończuk-Dawidziuk opisała wizytę Izabeli Czartoryskiej w słynnej z pięknego parku rezydencji w Bukowcu w Kotlinie Jeleniogórskiej.
Ostatnią w tym tomie grupę stanowi trzynaście szkiców monograficznych prezentujących przedstawicielki warstwy ziemiańskiej, ukazujących ich bogatą działalność i zainteresowania. Są tu postacie tak różne, jak np. znakomicie zarządzające swoimi dobrami arystokratki – Anna z Zamoyskich Sapieżyna z referatu Joanny Kowalik czy Ludwika Ostrowska, przedstawiona przez dra Jarosława Kitę, oraz często borykające się z licznymi kłopotami właścicielki mniejszych majątków, które mimo przeciwności losu potrafiły prowadzić szeroką działalność społeczną i oświatową. Do nich zaliczyć należy m.in. bohaterkę wystąpienia dr Elżbiety Wierzbickiej, Marię z Budnych Łosiową, czy Ewę ze Świdzińskich Kiełczewską, o której mówiła Małgorzata Michalska-Nakonieczna. W tej grupie artykułów znajdują się też teksty prezentujące osoby związane z określonym miejscem, np. panie na Korczewie z referatu Zofii Sidorczuk-Andrzejewskiej, na Dębnie – Lidii Luchter-Krupińskiej czy właścicielki dóbr Łęczna, przedstawione przez dr Ewę Leśniewską. Należy także wspomnieć o referacie Eweliny Kostrzewskiej, który opisuje, jak same ziemianki widziały rolę kobiet swej warstwy w społeczeństwie, swoje możliwości i powinności, na przykładzie ówczesnej prasy kobiecej oraz portretów kobiet w literaturze pięknej.
Pozostaje wyrazić nadzieję, że kozłowieckie sesje ziemiańskie na trwałe zaistniały w życiu naukowym i będą kontynuowane w następnych latach, znajdując zarówno słuchaczy, a następnie czytelników wydanych materiałów, jak i chętnych do zaprezentowania wyników swych naukowych poszukiwań.
Anna Szczepaniak
Spis treści
Anna Szczepaniak – Wstęp / 7
Aldona Cholewianka-Kruszyńska
Damskie zaprzęgi i pojazdy w polskich dworach i pałacach XIX i XX wieku / 9
Rozdział I – Przywołane z pamięci…
Ewa Derkacz-Królewska – Wokół portretu mojej Prababki / 37
Mieczysław Kseniak – Wspomnienia o pani Ewie Kołaczkowskiej ze Strzyżewic / 48
Maria Róża Ponińska – Wspomnienie o Róży z Żółtowskich ordynatowej Zamoyskiej / 60
Andrzej Żółtowski – Maria Włodzimierzowa z Uruskich księżna Światopełk-Czetwertyńska.
Szkic do biografii / 67
Barbara Kuszell-Jełowicka – Trzy pokolenia kobiet z rodziny Kuszllów / 79
Jarosław Maciej Zawadzki – Zamłyniec i jezioro Zagłębocze – część dóbr Lejno koło Łęcznej.
Przyczynek do biografii Zofii z Rajkiewiczów Zawadzkiej (1877–1956) / 90
Rozdział II – Izabela z Flemingów Czartoryska. Pani na Puławach
Alina Aleksandrowicz – Księżna Izabela Czartoryska wśród drzew, krzewów i kwiatów / 117
Urszula Bończuk-Dawidziuk – Wizyta księżnej Izabeli Czartoryskiej w Bukowcu w Kotlinie Jeleniogórskiej w 1816 roku / 126
Grażyna Michalska – Dzieło księżnej Izabeli Czartoryskiej w Puławach, czyli „Przeszłość Przyszłości”. Świątynia Sybilli i Dom Gotycki / 138
Rozdział III – Panie na dobrach: szkice do portretów
Józef Fert – Pani na Bystrzycy. Szkic do portretu Julii Jabłonowskiej / 155
Marzena Gałecka – Marianna Dłuska, pani dworu w Niedrzwicy Dużej / 166
Jarosław Kita – Ostatnia z rodu – Ludwika z Korabitów Ostrowska / 172
Ewelina Kostrzewska – Sprawy ważne i błahe. Autoportret ziemianek Królestwa Polskiego
na przełomie XIX i XX wieku / 191
Joanna Kowalik – Dobra ziemskie Radzyń w rękach Anny z Zamoyskich Sapieżyny / 212
Ewa Leśniewska – Emilia z Kronenbergów Janowa Blochowa i Halina Anna z Bogusławskich
Wielowieyska – panie na dobrach Łęczna / 220
Lidia Luchter-Krupińska – Kobiety ziemianki w życiu codziennym zamku w Dębnie w XIX i pierwszej
połowie XX wieku / 244
Małgorzata Michalska-Nakonieczna – Ewa ze Świdzińskich Kiełczewska (1881–1963) – Pani na Soli.
Portret ziemianki / 262
Zofia Sidorczuk-Andrzejewska – Panie na Korczewie / 276
Anna Szczepaniak – Małżeństwo i śmierć Anny z Mycielskich Zamoyskiej w świetle archiwaliów
Muzeum Zamoyskichw Kozłówce / 284
Aneks I – Fragment dziennika Jana Zamoyskiego z 1842 roku / 301
Aneks II – Fragment dziennika Jana Zamoyskiego z 1859 roku / 316
Elżbieta Wierzbicka – Marta z Budnych Łosiowa (1898–1969) i jej dwór w Niemcach
w latach 1918–1944 / 340
Ilustracje barwne / 361
Noty o autorach / 393
Indeks miejscowości / 401
Indeks osób / 407