LSP, FOS, Fachsprache… Dydaktyka języków specjalistycznych

Monografia Elżbiety Gajewskiej i Magdaleny Sowy dotyczy problematyki języków obcych dla celów specjalistycznych, widzianej z perspektywy lingwistycznej i glottodydaktycznej, w tym zarówno z punktu widzenia glottodydaktyki czystej, jak i stosowanej. W ostatnich dekadach nauczanie języków obcych dla celów specjalistycznych cieszy się dużą popularnością wśród uczących się języków obcych, a rosnące zapotrzebowanie na tego rodzaju ofertę dydaktyczną uzasadnia dynamiczny rozwój tej dziedziny w sferze koncepcji i badań naukowych. Omówioną tu monografię należy w związku z tym przyjąć z dużą satysfakcją, ponieważ odpowiada ona na zapotrzebowanie na systematyzację wiedzy w tej dziedzinie uwzględniającą wiodące języki obce nauczane w Polsce.

prof. dr hab. Maria Dakowska, fragment recenzji

Spis treści

Wstęp / 11

I. DYDAKTYKA JĘZYKÓW SPECJALISTYCZNYCH – ZAGADNIENIA OGÓLNE / 17
I.1. Definicja języka specjalistycznego – przydatne kryteria / 18
I.1.1. Dziedzina zastosowania a „języki zawodowe” / 18
I.1.2. Użytkownicy a „technolekty” / 19
I.1.3. Podsystemy języka a „subjęzyki specjalistyczne” / 21
I.1.4. Od lingwistyki języków specjalistycznch do lingwistyki tekstów specjalistycznych / 23
I.1.5. Od języka nauki do języka jej popularyzacji: pionowy podział języków specjalistycznych / 25
I.2. Dydaktyka języków specjalistycznych / 26
I.2.1. Glottodydaktyka ogólna a glottodydaktyka specjalistyczna / 27
I.2.2. Glottodydaktyka specjalistyczna i jej „metodyki szczegółowe” / 32
I.2.2.1. Język angielski / 33
I.2.2.2. Język francuski / 34
I.2.2.3. Język hiszpański / 36
I.2.2.4. Język niemiecki / 37
I.2.2.5. Język rosyjski / 38
I.2.2.6. Język włoski / 40
I.2.2.7. Język polski / 43
I.3. Podsumowanie: Propozycje terminologiczne / 45

II. JĘZYKI SPECJALISTYCZNE I ICH NAUCZANIE NA PRZESTRZENI WIEKÓW / 49
II.1. Początki nauczania JO dla potrzeb zawodowych / 51
II.1.1. Pierwsze podręczniki „języków biznesu” / 51
II.1.2. Twórcze wykorzystanie metody bezpośredniej w pracy z grupami nietypowymi / 53
II.2. Języki specjalistyczne jako style lub subkody języka ogólnego / 54
II.2.1. Praska szkoła strukturalna: style funkcjonalne / 54
II.2.2. Restricted languages Firtha i register analysis Hallidaya / 55
II.2.3. Fachsprache jako subjęzyki / 56
II.3. Statystyczna koncepcja subjęzyków w glottodydaktyce ogólnej i specjalistycznej / 57
II.4. Tekst a dyskurs: koncepcje komunikatywno-pragmatyczne / 59
II.4.1. Od Discourse Analysis do Genre Analysis / 60
II.4.1.1. Szkoła waszyngtońska / 60
II.4.1.2. Analiza retorycznej organizacji tekstu: Swales i Bhatia / 61
II.4.2. Od pragmalinguistisches Kontextmodell do kognitionslinguistisches Funktionsmodell / 62
II.4.3. Od Analyse du Discours do Analyse Différentielle des Discours / 64
II.4.3.1. Francuska szkoła analizy dyskursu / 64
II.4.3.2. Badania osadzonej sytuacyjnie komunikacji zawodowej / 64
II.4.3.3. Analyse Différentielle des Discours / 65
II.5. Funkcjonalna wizja języka a analiza potrzeb / 66
II.5.1. Sylabusy semantyczne / 66
II.5.2. Analiza potrzeb / 67
II.6. Rozwijanie sprawności ograniczonych / 69
II.7. Nowe perspektywy w badaniach nad językami specjalistycznymi i ich nauczaniem / 71
II.7.1. Lingwistyka komputerowa / 71
II.7.2. Podejścia interdyscyplinarne: miejsce pracy jako teren badawczy etnometodologii, etnografii i socjologii / 73
II.7.3. Krytyczna analiza dyskursu a dyskursy organizacyjne i zawodowe / 74
II.7.4. Czynniki rozwoju w dydaktyce języków specjalistycznych / 75
II.8. Języki specjalistyczne w kontekście badań polskich / 76
II.9. Podsumowanie: Mnogość inspiracji oraz nurtów – bogactwo i wyzwanie glottodydaktyki specjalistycznej / 79

III. SYTUACJA EDUKACYJNA I JEJ UCZESTNICY / 83
III.1. Uwarunkowania instytucjonalne nauczania języków specjalistycznych / 84
III.1.1. Czynniki określające profil kształcenia specjalistycznego / 84
III.1.1.1. Języki specjalistyczne w kształceniu zawodowym na szczeblu średnim i wyższym / 87
III.1.1.2. Kształcenie ustawiczne: kursy w komercyjnych szkołach językowych / 88
III.1.1.3. Kształcenie językowe w przedsiębiorstwie i kształcenie językowe imigrantów / 89
III.1.2. Obiegowe przekonania a rzeczywistość / 90
III.1.2.1. Dopasowanie kursów na zlecenie do potrzeb odbiorców / 90
III.1.2.2. Nauczanie języków specjalistycznych początkujących / 92
III.2. Uczeń jako partner procesu dydaktycznego / 93
III.2.1. Ogólne zasady andragogiki a nauczanie języków specjalistycznych / 93
III.2.2. Potrzeby uczeniowe w planowaniu kursu języka specjalistycznego / 95
III.2.2.1. Hutchinson i Waters: learner-centered approach / 96
III.2.2.2. Lehmann: besoins d’apprentissage / 97
III.2.2.3. Cechy wrodzone a preferencje dotyczące sposobu uczenia się / 98
III.2.3. Nauczanie ukierunkowane na ucznia w praktyce / 99
III.2.3.1. Określanie profilu odbiorców kursu: założenia a rzeczywistość / 99
III.2.3.2. Udział grupy docelowej w planowaniu kursu / 102
III.3. Profil nauczyciela języka specjalistycznego / 103
III.3.1. Kształcenie nauczyciela języka specjalistycznego / 104
III.3.1.1. Przygotowanie metodyczne / 104
III.3.1.2. Specjalistyczna wiedza językoznawcza / 105
III.3.1.3. Kompetencja w danej dziedzinie / 106
III.3.2. Nauczyciel języka specjalistycznego w różnych sytuacjach edukacyjnych / 108
III.3.2.1. Uwarunkowania pracy z grupami specyficznymi / 108
III.3.2.2. Praca z grupami licznymi i w systemie one to one / 110
III.4. Podsumowanie: Proponowane formy kształcenia nauczycieli w zakresie glottodydaktyki specjalistycznej / 111

IV. PLANOWANIE KURSU JĘZYKA SPECJALISTYCZNEGO / 115
IV.1. Analiza potrzeb specjalistycznych / 117
IV.1.1. Identyfikacja potrzeb: wybór jednostki analizy i uwzględnionych aspektów / 119
IV.1.2. Identyfikacja potrzeb – kto? / 121
IV.1.3. Identyfikacja potrzeb – jak? / 122
IV.1.3.1. Analiza potrzeb: źródła informacji / 122
IV.1.3.1.1. Inwentarze kompetencji językowych / 123
IV.1.3.1.2. Europejski system opisu kształcenia językowego / 125
IV.1.3.1.3. Źródła osobowe / 126
IV.1.3.2. Analiza potrzeb: metody pozyskiwania informacji / 127
IV.1.3.2.1. Ankiety i wywiady / 128
IV.1.3.2.2. Obserwacja / 130
IV.1.4. Badanie czynników wpływających na kształt kursu: propozycje / 132
IV.2. Analiza zebranego materiału językowego / 137
IV.2.1. Język w działaniach zawodowych / 138
IV.2.2. Wybrane koncepcje analizy dyskursów i tekstów / 140
IV.2.2.1. Tekst specjalistyczny: kohezja i koherencja / 141
IV.2.2.2. Typy dyskursu i gatunki tekstu / 144
IV.2.2.2.1. Funkcjonalno-retoryczna analiza gatunków pisemnych (według założeń Swalesa i Bhatii ) / 148
IV.2.2.2.2. Analiza scenariuszy komunikacji ustnej / 150
IV.2.2.3. W poszukiwaniu „logiki zawodowej”: rekonstrukcja „łańcucha działań” według procedury Mourlhon-Dallies / 152
IV.2.2.4. Tekst a aspekty kulturowe / 154
IV.3. Podsumowanie: Analiza potrzeb i analiza dyskursu – po co i dla kogo? / 156

V. ORGANIZACJA KURSU JĘZYKA SPECJALISTYCZNEGO / 161
V.1. Kształcenie modułowe / 162
V.2. Opracowywanie ćwiczeń / 167
V.2.1. Ćwiczenia ukierunkowane na naukę podsystemów języka / 170
V.2.1.1. Ćwiczenia wspomagające nabywanie nowego słownictwa / 173
V.2.1.2. Ćwiczenia rozwijające kompetencję gramatyczną / 175
V.2.2. Ćwiczenia ukierunkowane na rozwój konkretnych sprawności / 176
V.2.2.1. Rozumienie ze słuchu / 176
V.2.2.2. Mówienie / 179
V.2.2.3. Czytanie / 183
V.2.2.4. Pisanie / 186
V.2.3. Ćwiczenia przygotowujące do działania zawodowego / 190
V.2.3.1. Podejście zadaniowe / 191
V.2.3.2. Symulacja globalna / 192
V.2.3.3. Studium przypadku / 196
V.2.3.4. Praca projektowa / 197
V.3. Podsumowanie: Od ograniczeń praktycznych do konstruktywnych rozwiązań / 200

VI. EWALUACJA KOMPETENCJI W ZAKRESIE JĘZYKÓW SPECJALISTYCZNYCH / 203
VI.1. Typy ewaluacji / 204
VI.2. Co i jak oceniać? / 207
VI.3. Typy zadań ewaluacyjnych / 210
VI.4. Autentyczne zadania zawodowe a zadania ewaluacyjne / 210
VI.5. Certyfikacja umiejętności w języku specjalistycznym / 214
VI.5.1. Specjalistyczne certyfikaty językowe dla języka angielskiego / 216
VI.5.2. Specjalistyczne certyfikaty językowe dla języka francuskiego / 218
VI.5.3. Specjalistyczne certyfikaty językowe dla języka hiszpańskiego / 221
VI.5.4. Specjalistyczne certyfikaty językowe dla języka niemieckiego / 222
VI.5.5. Specjalistyczne certyfikaty językowe dla języka rosyjskiego / 223
VI.5.6. Specjalistyczne certyfikaty językowe dla języka włoskiego / 224
VI.6. Podsumowanie: Różnorodność celów i form ewaluacji / 226

VII. KOMPETENCJA INTERKULTUROWA W NAUCZANIU JĘZYKÓW SPECJALISTYCZNYCH / 229
VII.1. Środowiska zawodowe jako przedmiot badań / 230
VII.1.1. Kultury organizacyjne i zawodowe a kultury narodowe / 230
VII.1.2. Modele opisu różnic kulturowych w kontaktach zawodowych i biznesowych / 231
VII.1.2.1. Kultura jako system komunikacji międzyludzkiej: E.T. Hall i M. Reed Hall / 232
VII.1.2.2. Kultura jako rodzaj zaprogramowania mentalnego: G. Hofstede / 232
VII.1.2.3. Kultura narodowa a systemy organizacyjne: „logiki” d’Iribarne’a / 234
VII.1.2.4. Siedem wymiarów kultury F. Trompenaarsa / 235
VII.1.2.5. Różnice międzykulturowe w biznesie w ujęciu R.R. Gestelanda / 236
VII.1.3. Zbieranie danych / 237
VII.2. Przygotowanie do komunikacji z przedstawicielami innych kultur zawodowych / 238
VII.2.1. Multikulturowość a interkulturowość / 239
VII.2.2. Zastosowania praktyczne / 241
VII.2.2.1. Techniki przydatne w uzupełnianiu gotowych materiałów dydaktycznych (podręczników) / 242
VII.2.2.2. Techniki przydatne do tworzenia kursów zorientowanych na kompetencję interkulturową / 245
VII.2.2.2.1. Kursy interkulturowo-językowe / 245
VII.2.2.2.2. E-szkolenia / 246
VII.2.2.2.3. Staże zawodowe / 246
VII.3. Podsumowanie: Tożsamość kulturowa jednostki wobec różnorodności kultur zawodowych i narodowych / 247

VIII. NOWE TECHNOLOGIE JAKO NOWA JAKOŚĆ W KSZTAŁCENIU NIETYPOWYCH GRUP DOCELOWYCH / 249
VIII.1. Technologie informacyjne w glottodydaktyce ogólnej i specjalistycznej: założenia oraz wymagania / 250
VIII.1.1. Od e-learningu do e-learningu 2.0: od nauczania kierowanego do uczenia się we współpracy / 251
VIII.1.2. Podstawowe narzędzia nauczania zdalnego i ich możliwości / 253
VIII.1.2.1. Systemy LMS, LCMS i VCS / 253
VIII.1.2.2. M-learning (mobile learning) / 254
VIII.1.3. Ograniczenia nowych technologii / 255
VIII.1.3.1. Nowe możliwości, stare schematy myślenia / 255
VIII.1.3.2. Praca zdalna: wyzwania dla organizatorów, problemy uczestników / 256
VIII.2. Internet: niezastąpiony pomocnik nauczyciela JS / 258
VIII.2.1. Sieć jako miejsce wymiany doświadczeń / 258
VIII.2.2. Internet jako źródło wiedzy o językach specjalistycznych i branżowych / 259
VIII.2.2.1. Narzędzia przydatne w zdobywaniu próbek dyskursów, wiedzy fachowej oraz terminologicznej / 260
VIII.2.2.2. Komputerowa analiza dyskursów zawodowych / 261
VIII.3. Wykorzystanie nowych technologii w tworzeniu lub wzbogacaniu kursów JS / 262
VIII.3.1. Opracowanie programu nauczania pod kątem potrzeb zawodowych na bazie istniejących kursów lub podręczników / 263
VIII.3.2. Ćwiczenia semi-interaktywne: przykładowe zastosowania / 265
VIII.3.3. Wybrane techniki przydatne w nauczaniu zadaniowym / 266
VIII.3.3.1. Symulacja rzeczywistych działań zawodowych / 266
VIII.3.3.2. Gry strategiczne / 267
VIII.3.3.3. WebQuest (treasure hunt) / 267
VIII.3.3.4. Zadania typu ask-an-expert / 268
VIII.4. Podsumowanie: Technologie informacyjne jako odpowiedź na problemy glottodydaktyki specjalistycznej? / 269

Bibliografia / 271