Bliżej schizmatyków niż Krakowa

Bliżej schizmatyków niż Krakowa… Archidiakonat lubelski w XV i XVI wieku

Lublin i podlegający jego wpływom region przechodziły na przestrzeni wieków okresy lepsze i gorsze. W zależności od koniunktury politycznej, gos­podarczej i społecznej w kraju, a także pod wpływem innych uwarunkowań, na przykład przebiegu granic politycznych i formy stosunków z najbliższymi sąsiadami, obszar ten wchodził w naprzemienne fazy szybkiego rozwoju i stagnacji. Ocena położenia i znaczenia interesującego nas obszaru, dokonywana z perspektywy centralnych ośrodków w kraju, także ulegała pewnym modyfikacjom. Jednak wbrew temu, w co sami mieszkańcy Lublina i związanego z nim regionu chcieliby niekiedy wierzyć, był to zawsze obszar, który miał do nadrobienia pewien dystans wobec bardziej zaawansowanych cywilizacyjnie, kulturowo i gos­podarczo centralnie położonych regionów kraju.

Fragment Wstępu

Spis treści

Wstęp / 9
Rozdział 1 – Terytorium archidiakonatu lubelskiego / 21
1.1. Granice / 21
1.2. Jednostki geograficzne / 45
1.3. Krajobraz naturalny, sieć rzeczna, gleby, lasy / 46
1.4. Osadnictwo / 49
1.5. Drogi / 51
1.6. Miasta / 54
1.7. Własność / 62
1.8. Wnioski / 71
Rozdział 2 – Kościół lubelski / 73
2.1. Archidiakonat lubelski (jego funkcje i ich zmiany) / 73
2.2. Rozwój sieci parafialnej / 77
2.3. Czynniki rozwoju sieci parafialnej / 89
2.4. Stan struktur parafialnych, liczba obiektów sakralnych, ich funkcje / 99
2.5. Dobra Kościoła / 102
2.6. Beneficja – rozmieszczenie, wartość / 108
2.7. Obecność zakonów / 112

Rozdział 3 – Ludzie Kościoła lubelskiego / 115
3.1. Rola archidiakonów lubelskich / 115
3.2. Inni duchowni związani z archidiakonatem lubelskim / 131
3.3. Oszacowanie liczby duchowieństwa / 135
3.4. Wykształcenie, pozycja materialna, poziom moralny i obyczajowy niższego duchowieństwa lubelskiego / 142
3.5. Oszacowanie liczby wiernych / 144
3.6. Wybitni świeccy: fundatorzy, patroni, dobrodzieje / 160

Rozdział 4 – Funkcjonowanie lubelskiego Kościoła lokalnego w sytuacji typowej (XV i pierwsza połowa XVI wieku / 165
4.1 Podziały chronologiczne w dziejach Kościoła lubelskiego / 165
4.2. Podejmowanie decyzji na poziomie archidiakonatu. Realność struktury archidiakonatu w praktyce / 168
4.3. Rola i struktura wspólnot lokalnych (parafii) / 169
4.4. Konflikty / 174
4.5. Realność udziału w sakramentach / 191
4.6. Zarzuty wobec duchownych / 195
4.7. Zarzuty wobec świeckich / 208
4.8. Wnioski / 215

Rozdział 5 – Funkcjonowanie archidiakonatu lubelskiego w okresie kryzysu. Reformacja w archidiakonacie lubelskim / 217
5.1 Początki – pierwsze przejawy zjawisk związanych z reformacją / 217
5.2. Znaczenie Firlejów dla (przejściowego) triumfu reformacji w archidiakonacie lubelskim / 227
5.3. Lublin – miejsce specyficzne na tle archidiakonatu lubelskiego w okresie reformacji / 230
5.4. Kiedy reformacja na terenie archidiakonatu lubelskiego poniosła klęskę? / 231
5.5. Skala zjawiska / 232
5.6. Postępy reformacji w zawiślańskiej części archidiakonatu lubelskiego / 240
5.7. Reformacja w archidiakonacie lubelskim na poziomie lokalnym – zjawisko zróżnicowane / 242
5.8. Wnioski / 250
5.9. Reakcja na spustoszenia w strukturach i utrudnienia w funkcjonowaniu Kościoła / 254

Zakończenie / 259

Aneks I – Okręgi parafialne archidiakonatu lubelskiego / 263

Aneks II – Duchowni archidiakonatu lubelskiego / 301

Aneks III – Beneficja w archidiakonacie lubelskim w XIV–XVI wieku i ich wartość / 400

Mapy / 403

Wykaz skrótów / 407

Bibliografia / 409
Źródła rękopiśmienne / 409
Źródła drukowane / 410
Opracowania / 412