Joanna Nastalska, Rex martyr. Studium źródłoznawcze nad legendą hagiograficzną św. Wacława (X–XIV w.)

Joanna Nastalska-Wiśnicka 
Rex martyr. Studium źródłoznawcze nad legendą hagiograficzną św. Wacława (X–XIV w.)

Na przestrzeni dziesiątków stuleci chrześcijaństwa wschodniego i zachodniego w piśmiennictwie hagiograficznym znaczące miejsce zajmowały legendy. Ich bohaterami byli święci, postacie historyczne bądź wyimaginowane, funkcjonujące jako wzorce religijno-moralne. Legendą, zgodnie z etymologią łacińskiego terminu, określano początkowo żywot świętego, czytany podczas liturgii brewiarzowej w dniu jego wspomnienia. Teksty te często stanowiły w klasztorach lekturę pod czas posiłków. W sensie ściślejszym nazywano tak żywot wyznawcy – w odróżnieniu od pasji, opisującej męczeństwo. Zwykle nie przestrzegano tego rozróżnienia, legendą określając vita zarówno męczennika, jak i wyznawcy. Legenda św. Wacława zaczęła się tworzyć i rozwijać w niedługim czasie po jego męczeńskiej śmierci w 929 lub 935 roku. Już w X i XI wieku powstały pierwsze poświęcone mu teksty hagiograficzne: żywoty, officia, homilie, pieśni. Były one wielokrotnie przerabiane i na nowo opracowywane w kolejnych stuleciach. Interesujący nas cykl Wacławowych żywotów powstawał od połowy X po koniec XIV wieku, a czas ich spisania wyznacza ramy chronologiczne niniejszego studium. Żywoty te były tworzone w ośrodkach kościelnych Czech, Niemiec, Włoch i Rusi, w językach łacińskim i starosłowiańskim [...]

fragment wprowadzenia

Spis treści

Wykaz skrótów bibliograficznych / 7
Wprowadzenie / 11
Część I. Legendy o św. Wacławie / 21
Rozdział 1. Teksty starosłowiańskie / 23
a) Pierwsza Starosłowiańska Legenda (około połowy X wieku) / 25
b) Druga Starosłowiańska Legenda – tzw. Legenda Nikolskiego
(XI wiek) / 34
c) Legendy zamieszczone w Prologu (około XII/XIII wieku) / 38
Rozdział 2. Teksty łacińskie / 43
a) Crescente fide (lata 70. X wieku) / 44
b) Gumpold, Passio sancti Venceslai martyris (około 968-983) / 48
c) Krystian, Vita et passio sancti Wenceslai et sanctae Ludmile ave eius
(około 992-994) / 53
d) Wawrzyniec z Monte Cassino, Dominus ac Redemptor noster
(pierwsza połowa XI wieku) / 65
e) Oportet nos fratres (druga połowa XI wieku) / 67
f) Ut annuncietur – krótsza (około połowy XIII wieku) i dłuższa
(druga połowa XIV wieku) redakcja / 70
g) Oriente iam sole – krótsza (druga połowa XIII wieku) i dłuższa
(druga połowa XIV wieku) redakcja / 74
h) Karol IV, Historia nova de sancto Wenceslao martyre (1355-1358) / 77
Rozdział 3. Retoryka tekstów / 85
a) Dispositio et inventio / 90
b) Elocutio / 107
Część II. Factum / 119
Rozdział 1. Tło wydarzeń / 121
a) Czas / 125
b) Topografia / 143
c) Państwo i społeczeństwo / 171
d) Kościół / 187
Rozdział 2. Elementy biograficzne / 203
a) Dzieciństwo i młodość Wacława / 205
b) Władca – polityk, prawodawca, wódz / 217
c) Konflikt dynastyczny / 229
Część III. Treści hagiograficzne / 241
Rozdział 1. Rex sanctus / 243
a) Martyr / 244
b) Monachus in throno, asceta / 260
c) Bonus et iustus, miles Christi / 267
d) Sanctus Ecclesie, patronus Bohemiae, rex perpetuus / 281
Rozdział 2. Rex thaumaturgos / 291
a) Mirabilia za życia i po śmierci / 294
b) Miracula / 306
c) Wizje, zjawienia, sny / 321
Uwagi końcowe / 331
Ilustracje / 333
Zusammenfassung / 349
Bibliografia / 353
Źródła / 353
a) Zbiorowe wydania żywotów i legend / 353
b) Źródła podstawowe / 354
Teksty słowiańskie / 354
Teksty łacińskie / 355
c) Źródła pomocnicze / 358
Opracowania / 362
Spis tabel / 400
Spis wykresów i map / 401
Spis ilustracji / 402