Katarzyna Wołowska, Opozycje sensu w dyskursie

35,00 zł
Brutto

Opozycja semantyczna jest jedną z podstawowych relacji organizujących nie tylko strukturę języka, ale i różne wymiary jego użycia. Pomijając konieczność odniesienia się do kategorii opozycyjnych w wyjaśnianiu różnic systemowych pomiędzy słowami, warto również opisać rolę tej relacji w codziennej praktyce mowy.

ISBN: 9788360133897

Katarzyna Wołowska
Opozycje sensu w dyskursie

Opozycja semantyczna jest jedną z podstawowych relacji organizujących nie tylko strukturę języka, ale i różne wymiary jego użycia. Pomijając konieczność odniesienia się do kategorii opozycyjnych w wyjaśnianiu różnic systemowych pomiędzy słowami, warto również opisać rolę tej relacji w codziennej praktyce mowy oraz jej wpływ na werbalne odzwierciedlanie realiów pozajęzykowych. Kategoryzacja rzeczywistości nie jest bowiem jedna, niezmienna i ustalona raz na zawsze, ale może modyfikować się i niuansować w każdym konkretnym wypowiedzeniu, w każdym nowym tekście, nawet jeśli ten powiela intertekstowo-gatunkowe normy i schematy. Język jest tworem żywym i – jak podkreśla Saussure – zarazem zmiennym (diachronicznie) i niezmiennym (synchronicznie), gdyż jego użytkownik zawsze będzie z jednej strony respektował ogólnie akceptowane normy użycia, z drugiej zaś dążył do ich przekroczenia, wprowadzenia zmian, doprecyzowania znaczeń, wypełniania neologizmami „pustych pól leksykalnych”. W swej twórczej działalności językowej będzie się on odwoływał w sposób nieunikniony do fundamentalnej, dwubiegunowej relacji opozycji sensu, której skrajnym przejawem systemowym jest antonimia leksykalna, zaś dyskursywnym – zjawiska ironii i paradoksu opisane w niniejszej książce.

Spis treści

WSTĘP. Zarys problematyki i perspektywy badawcze / 9
0.1. Kilka uwag ogólnych /9
0.2. Zarys przyjętej teorii i metodologii /14
0.2.1. Założenia i modele semantyki składnikowej w latach 1960 i 1970 /14
0.2.1.1. Semantyka strukturalna Algirdasa Juliena Greimasa /18
0.2.1.2. Analiza składnikowa Bernarda Pottiera /19
0.2.2. Semantyka interpretacyjna François Rastiera /20
0.2.2.1. Koncepcja sememu /22
0.2.2.2. Kontekst /25
0.2.2.3. Składnik gatunkowy /26
0.2.3. Problematyka izotopii semantycznej /28
0.3. Struktura pracy /31
ROZDZIAŁ 1. Opozycje sensu w logice i semantyce /33 
1.1. Problemy terminologiczne /33
1.2. Klasyfikacje opozycji semantycznych /34 
1.2.1. Opozycja sensu a opozycja funkcjonalna /34
/1.2.2. Relacja opozycji w filozofii, logice i semiologii /35
1.2.3. Antonimia leksykalna / 39
1.2.3.1. Definicja /40
1.2.3.2. Statut logiczny antonimów leksykalnych /42
1.2.3.2.1. Sprzeczność (komplementarność) /42
1.2.3.2.2. Przeciwieństwo (niekompatybilność) /44
1.2.3.2.3. Konwersja (permutacja, odwrotność) /46
1.2.3.3. Przykłady szczegółowych podziałów antonimów leksykalnych /47
1.2.3.3.1. Ogólna klasyfikacja antonimów francuskich (Otto Ducháček) /48
1.2.3.3.2. Klasyfikacja antonimów przymiotnikowych i czasownikowych w języku francuskim (Teresa Giermak-Zielińska) /50
1.3. Opozycje sensu na poziomie semicznym i dyskursywnym /55
ROZDZIAŁ 2. Antyteza i antyfraza – między retoryką a językoznawstwem /59 
2.1. Wprowadzenie /59
2.2. Antyteza /62
2.3. Antyfraza/65
2.4. Antyteza i antyfraza a relacja opozycji sensu /67
ROZDZIAŁ 3. Najważniejsze koncepcje ironii /72 
3.1. Uwagi wstępne /72
3.2. Ironia w ujęciach filozoficznych i literaturoznawczych /73
3.2.1. Ironia w filozofii i retoryce /74
3.2.2. Ironia w badaniach literaturoznawczych /77
3.3. Podstawowe teorie ironii w językoznawstwie /86
3.3.1. Ironia jako trop /87
3.3.2. Teoria ironii jako przywołania (D. Sperber i D. Wilson) /91
3.3.3. Koncepcja ironii jako metalogizmu (Groupe µ) /92
3.4. Podsumowanie /93
ROZDZIAŁ 4. Zdefiniować ironię /95 
4.1. Ogólne cechy definicyjne ironii /95
4.1.1. Problemy z definicją /95
4.1.2. Prototypowa definicja ironii – próba systematyzacji /97
4.1.2.1. Aspekt kpiny /98
4.1.2.2. Istnienie celu ironii /99
4.1.2.3. Mechanizm antyfrazy /102
4.1.2.4. Podsumowanie /105
4.2. Analiza mikro- i makro-semantyczna ironii /105
4.2.1. Trop i jego interpretacja w semantyce François Rastiera /106
4.2.2. Opozycje semiczne w wypowiedzeniu ironicznym /110
4.2.3. Opozycje sensu a interpretacja ironii – podsumowanie /113
ROZDZIAŁ 5. Ironia w kontekście dialogowym /115
5.1. Uwagi wstępne /115
5.2. Przejawy ironii w dyskursie dialogowym (aspekt semantyczny i strukturalny) /117
5.2.1. Miejsce ironii w strukturze dialogu /117
5.2.2. Tryby ironicznych nawiązań w dialogu: polifonia i diafonia /119
5.3. Pragmatyczne aspekty funkcjonowania ironii w dyskursie dialogowym /124
5.3.1. Ironia jako akt mowy i jej miejsce w teorii grzeczności /124
5.3.2. Ironia wobec ograniczeń i możliwości związanych z dialogiem /127
5.4. Podsumowanie /134
ROZDZIAŁ 6. Podwójna symulacja czyli ironia w dialogu teatralnym /136 
6.1. Symulacja a tekst literacki /136
6.2. Ironia jako symulacja /137
6.3. Statut wypowiedzi w tekście teatralnym /139
6.4. Model komunikacji w teatrze /140
6.5. Znaczniki sygnalizujące obecność ironii /143
6.5.1. Znaczniki adresowane do postaci-odbiorcy ironii /143
6.5.2. Znaczniki adresowane do czytelnika / widza /143
6.5.3. Elementy wskazujące na charakter interpretacji ironii /146
6.6. Podsumowanie /147
ROZDZIAŁ 7. Definicje paradoksu – od logiki do językoznawstwa /150 
7.1. Krótki przegląd definicji paradoksu /150
7.1.1. Wielość ujęć paradoksu /150
7.1.2. Ujęcie logiczne /153
7.1.3. Ujęcie filozoficzne /154
7.1.4. Ujęcie retoryczne /155
7.2. Perspektywa leksykograficzna: w stronę ogólnej definicji paradoksu językowego /158
7.3. Językoznawcze kierunki badań nad paradoksem /160
ROZDZIAŁ 8. Główne perspektywy badań nad paradoksem /163 
8.1. Paradoks: zjawisko wielowymiarowe /163
8.2. Paradoks w filozofii i w logice /164
8.2.1. Pochodzenie pojęcia paradoks /164
8.2.2. Logiczna zasada niesprzeczności i paradoks kłamcy /165
8.2.3. Paradoks w języku naturalnym /167
8.3. Paradoks w retoryce i w poetyce /168
8.3.1. Paradoks w tradycyjnym ujęciu retorycznym /168
8.3.2. Badania nad paradoksem w obrębie poetyki /171
8.4. Paradoks w językoznawstwie /174
8.4.1. Między logiką a językoznawstwem /175
8.4.1.1. Językoznawcze badania nad paradoksem logicznym /175
8.4.1.2. Teoria światów przekonań /176
8.4.2. Semantyka argumentacyjna /178
8.4.2.1. Paradoks w historii teorii ADL /178
8.4.2.2. Paradoks w „semantyce bloków argumentacyjnych” /180
8.4.2.3. Językowe cechy charakterystyczne wypowiedzeń paradoksalnych /182
8.4.3. Semantyka tekstu /183
8.4.3.1. Paradoks jako „mechanizm huśtawki” (Ronald Landheer) /184
8.4.3.2. Paradoks i wpływ czynnika społecznego (François Rastier) /189
8.5. Podsumowanie /191
ROZDZIAŁ 9. Paradoks językowy w ujęciu mikro- i makrosemantycznym /193 
9.1. Wyjściowa definicja paradoksu a relacja opozycji /193
9.2. Paradoks a izotopia dyskursu /196
9.3. Modelowy przykład analizy /200
9.3.1. Identyfikacja sekwencji przypuszczalnie paradoksalnej /200
9.3.2. Wyłonienie relewantnych sememów /203
9.3.3. Wyodrębnienie relewantnych semów /205
9.3.3.1. Identyfikacja semów inherentnych potwierdzonych w dyskursie /205
9.3.3.2. Identyfikacja semów kontekstowych aktualizowanych przez aferencję /209
9.3.3.3. Wyłonienie opozycji semicznych /212
9.4. Relacja połączenia /213
9.5. Uwagi końcowe /217
ROZDZIAŁ 10. Paradoks i inne figury retoryczne oparte na opozycji sensu /218 
10.1. Paradoks jako figura retoryczna /218
10.2. Semantyczny mechanizm paradoksu /221
10.3. Paradoks i figury retoryczne pokrewne /222
10.3.1. Antyteza /222
10.3.2. Diafora /223
10.3.3. Ironia /224
10.3.4. Kontrast /226
10.3.5. Oksymoron /227
10.3.6. Paronomazja /229
10.4. Podsumowanie: związki paradoksu z innymi figurami retorycznymi z punktu widzenia semantycznego /230
ROZDZIAŁ 11. Rodzaje kontekstowej neutralizacji paradoksu /235 
11.1. Dlaczego neutralizacja? /235
11.2. Sposoby neutralizacji paradoksu w dyskursie /237
11.2.1. Dysymilacje semantyczne /237
11.2.1.1. Dysymilacja czasowa /241
11.2.1.2. Dysymilacja aspektowa /246
11.2.1.3. Dysymilacja światów semantycznych /251
11.2.2. Asymilacje semantyczne /255
11.2.2.1. Aktualizacja semów asymilujących w paradoksach /256
11.2.2.2. Asymilacje na poziomie semantycznych wymiarów ewaluacyjnych /259
11.2.3. Interpretacja tropiczna /263
11.2.3.1. Kilka uwag teoretycznych /263
11.2.3.2. Interpretacja tropiczna sememów w sekwencjach paradoksalnych /265
11.2.3.2.1. Interpretacja metaforyczna /266
11.2.3.2.2. Interpretacja hiperboliczna /270
11.2.3.2.3. Interpretacja ironiczna /273
11.3. Podsumowanie /277
ROZDZIAŁ 12. Granice paradoksu językowego /279
12.1. Zasięg semantycznej analizy paradoksu /279
12.2. Paradoks pozorny /280
12.3. Utarte wyrażenie paradoksalne /285
12.4. Podsumowanie: typy form paradoksu /289
Kilka uwag końcowych /292
Bibliografia 
1. Bibliografia prac teoretycznych i źródeł leksykograficznych /294
2. Bibliografia źródeł cytowanych przykładów /305
Wykaz stosowanych skrótów i symboli 
1. Skróty /307
2. Symbole /308
Wykaz schematów /309
ANEKS. Oryginalne wersje cytowanych przykładów obcojęzycznych /311
Wykaz prac Autorki, na których oparte są niektóre rozdziały i podrozdziały
niniejszej książki /321

9788360133897

Specyficzne kody

EAN13
9788360133897
Nowość
Ładowanie...