Kompetentny uczeń na lekcji języka obcego

Przedstawiamy kolejną pozycję poświęconą glottodydaktyce języków obcych: "Kompetentny uczeń na lekcji języka obcego. Wyzwania dla glottodydaktyki mediacyjnej".Dr hab. Jolanta Sujecka-Zając w swej najnowszej książce zapoznaje czytelnika z autorską koncepcją modelu kompetentnego ucznia, opartego na profilach Menedżera, Artysty i Naukowca; podkreśla rolę nauczyciela, który przyjmuje na siebie funkcję mediatora pomiędzy uczącym się a treściami przedmiotowymi, w uświadamianiu i kształceniu własnych kompetencji ucznia aby w ten sposób wspomóc autonomię indywidualnego i harmonijnego procesu nauki języka obcego. Autorka kolejno omawia poszczególne profile, przytacza dane z badań własnych, które miały na celu określenie osobistego profilu osób ankietowanych, przedstawia ich analizę i wynikające z niej szczególnie cenne z perspektywy glottodydaktycznej wnioski.

Spis treści
Wstęp / 11

Rozdział I
O uczeniu się w teorii i praktyce / 19
1.1. Czym jest uczenie się? /  20
1.2. Konstruowanie celów uczenia się /  22
1.2.1. Raport Delorsa – filary edukacji /  23
1.2.2. Cele nauki języków obcych w perspektywie Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego / 26
1.2.3. Kompetencja adaptacyjna jako cel uczenia się / 30
1.3. Warunki skutecznego uczenia się /  32
1.4. Proces uczenia się a współczesne teorie uczenia się / 41
1.4.1. Uczenie się jako proces aktywnego konstruowania znaczeń /  45
1.4.2. Uczenie się we współpracy  /  47
1.4.3. Samoregulacja procesu uczenia się  /  49
1.4.4. Umiejscowione uczenie się  / 50
1.5. Nieformalne i pozaformalne uczenie się  / 51
Podsumowanie /  55

Rozdział II
Od uczenia się do umiejętności uczenia się (savoir-apprendre) / 57
2.1. Paradygmat wiedzy vs paradygmat kompetencji w procesie uczenia się języków obcych / 59
2.2. Umiejętność uczenia się jako kompetencja ogólna w kształceniu językowym / 61
2.2.1. Miejsce umiejętności uczenia się w kompetencjach ogólnych /  63
2.2.2. Umiejętność uczenia się (savoir-apprendre) w kształceniu językowym – obraz w ESOKJ / 65
2.3. Koncepcje Learning to Learn w europejskich projektach badawczych /  69
2.3.1. Badania nad umiejętnością uczenia się (nurt fiński) /  71
2.3.2. Komponent metakognitywny w teście umiejętności uczenia się /  74
2.3.3. Holenderskie Tests of Cross-Curricular Skills /  75
2.3.4. Brytyjskie Effective Lifelong Learning Inventory – ELLI  / 76
2.3.5. Framework for a European test to measure Learning to Learn / 76
2.3.6. Badania kompetencji uczenia się w Programach Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów (PISA) /  77
2.3.6.1. PISA 2003 – rozwiązywanie problemów  /  79
2.3.6.2. PISA 2006 – rozumowanie naukowe w naukach przyrodniczych  / 82
2.3.6.3. PISA 2009 – analiza strategii czytania i interpretowania tekstów  /  83
2.3.6.4. PISA 2012 – rozwiązywanie problemów i multimedia (badanie opcjonalne) / 87
2.4. Polski projekt badawczy „Rozwój zdolności uczenia się uczniów szkoły podstawowej i gimnazjum”  /  89
2.5. Efektywność nauczania języków obcych w Polsce /  93
2.5.1. Raporty Instytutu Badań Edukacyjnych /  93
2.5.2. Badanie Uczenia się i Nauczania Języków Obcych (BUNJO) oraz Badanie Umiejętności Mówienia (BUM) /  96
Podsumowanie / 100

Rozdział III
Model profilu kompetentnego ucznia MAN
(Menedżer – Artysta – Naukowiec)
na przykładzie nauki języka obcego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
3.1. Potrzeba bycia kompetentnym uczniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103
3.2. Raport z badania własnego (cz. I): kompetentny uczeń –
samoocena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
3.2.1. Pytanie ankietowe – dane ilościowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
3.2.2. Kompetentny uczeń – reprezentacje uczniów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
3.2.2.1. Planowanie czasu i nauki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
3.2.2.2. Poczucie własnej skuteczności (Wiem, jak się uczyć) . . . . . . . 112
3.2.2.3. Cechy osobowościowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
3.2.2.4. Zachowania strategiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
3.2.2.5. Świadomość siebie i własnych procesów uczenia się . . . . . . . 115
3.2.2.6. Motywacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
3.2.2.7. Kompetentny uczeń – reprezentacje uczniów:
podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
3.3. Kompetentny uczeń na lekcji języka obcego – autorski model MAN . . . . 119
3.3.1. Kompetentny uczeń i jego profil Menedżera uczenia się . . . . . . . . . . . 120
Spis treści 7
3.3.2. Kompetentny uczeń i jego profil Artysty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
3.3.2.1. Style uczenia się w rozwijaniu profilu Artysty . . . . . . . . . . . . . . 128
3.3.2.2. Savoir-être w rozwijaniu profilu Artysty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
3.3.2.3. Kreatywność w rozwijaniu profilu Artysty . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
3.3.3. Kompetentny uczeń i jego profil Naukowca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
3.3.4. Model MAN – podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Rozdział IV
Dialog jako narzędzie mediacji dydaktycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
4.1. Nauczyciel jako inicjator dialogu rozwijającego
otwarty umysł ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
4.2. Pedagogika mediacyjna w teoriach Wygotskiego, Freineta
i Feuersteina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
4.2.1. Mowa jako podstawowe narzędzie mediacji
w teorii Lwa Wygotskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
4.2.2. Uczenie się we współpracy w pedagogice Celestyna Freineta . . . . . . . 158
4.2.3. Strukturalna modyfikowalność poznawcza
w upośrednionym uczeniu się Reuvena Feuersteina . . . . . . . . . . . . . . . 159
4.3. Dyskurs interakcyjny a dyskurs dydaktyczny w klasie językowej . . . . . . 162
4.4. Dialog jako narzędzie wywoływania procesów intrapsychicznych . . . . . . 166
4.5. Dialog dydaktyczny w pedagogice Antoine’a de La Garanderie’ego . . . . . 169
4.6. Wywiad wyjaśniający w koncepcji Pierre’a Vermerscha . . . . . . . . . . . . . . . . 175
4.7. Wywiad kognitywny w celu uczenia się w badaniach
Michela Perraudeau i Marii Pagoni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
4.8. Badanie własne (cz. II): charakterystyka kontekstu i narzędzi
w postępowaniu badawczym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
4.8.1. Cele i przedmiot badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
4.8.2. Dobór próby badawczej i kontekst badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
4.8.3. Konstruowanie dialogu dydaktyczno-kształtującego –
kryteria i wskaźniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Rozdział V
Dialog dydaktyczno-kształtujący w rozwijaniu profilu
kompetentnego ucznia. Raport z badania własnego (cz. II) . . . . . . . . . . . . 185
5.1. Dialog dydaktyczno-kształtujący w rozwijaniu profilu kompetentnego
ucznia – przebieg i analiza na podstawie wybranych przykładów . . . . . . 185
5.1.1. Uczeń AL-I-005, klasa I, 12.03.2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
5.1.2. Uczennica MAG-I-016, klasa I, 9.04.2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
5.1.3. Uczeń D-I-006, klasa I, 12.03.2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
5.1.4. Uczennica E-II-012, klasa II, 22.03.2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
8 Spis treści
5.2. Rola dialogu dydaktyczno-kształtującego w ustalaniu profilu
kompetentnego ucznia – dyskusja na podstawie zebranych danych . . . . 211
5.3. Badanie własne – wnioski i podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
Rozdział VI
Glottodydaktyka mediacyjna a kształtowanie postawy
kompetentnego ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
6.1. O naturze mediacji w edukacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
6.1.1. Od paradygmatu normatywnego do paradygmatu relacyjnego . . . . . 231
6.1.2. Osoba mediatora w przestrzeni mediacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
6.2. Działania mediacyjne nauczyciela w klasie językowej . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
6.3. Wyzwania dla glottodydaktyki mediacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
Wnioski końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
ZAŁĄCZNIKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Załącznik 1. AG-I-015, 9.04.2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .259
Załącznik 2. MAR-II-001, 8.03.2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Załącznik 3. ANG-II-004, 8.03.2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
Załącznik 4. KAM-II-007, 15.03.2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
Załącznik 5. MAC-II-008, 15.03.2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
Załącznik 6. GAB-II-009, 15.03.2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
Załącznik 7. PA-II-010, 15.03.2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Załącznik 8. ANT-II-011, 22.03.2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
Załącznik 9. JUS-II-013, 22.03.2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
Załącznik 10. SEB-I-014, 9.04.2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
Załącznik 11. SAM-II-018, 12.04.2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
Załącznik 12. MAS-I-020, 23.04.2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
Załącznik 13. MAM-I-021, 23.04.2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
Spis tabel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
Résumé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347