Powiat Parczewski. Przemiany ludnościowe, osadnicze, społeczno-gospodarcze i kulturowe

Oddawana do rąk Czytelników publikacja autorstwa Eugeniusza Korolczuka – geografa, regionalisty, badacza historii, stanowi próbę ukazania dziejów Powiatu Parczewskiego od chwili powstania do czasów obecnych.
Zapoznając się z efektami naukowych dociekań autora, opartych na nowo odkrytych źródłach, możemy zgłębić dzieje tej ziemi i ślady działalności naszych przodków, uzyskamy też wiele informacji dotyczących przemian ludnościowych, społecznych, gospodarczych i kulturowych na tych terenach.
Odwoływanie się do przeszłości i przypominanie, nierzadko doniosłych, momentów z historii Ziemi Parczewskiej, może być inspiracją do odnalezienia własnych korzeni i zainteresowania się historią jako ważną wartością mieszkańców tej ziemi.
To monograficzne opracowanie dziejów Ziemi Parczewskiej opisuje także architekturę, kulturę, malowniczą przyrodę oraz życie codzienne jej mieszkańców.
Mam nadzieję, że treści tej publikacji nauczą młode pokolenie miłości do naszej Małej Ojczyzny, pobudzą do refleksji nad jej przeszłością, utrwalą jej skomplikowane dzieje, a przybyszów z innych regionów Polski zachęcą do poznania naszej gościnności.

Starosta Parczewski
Janusz Hordejuk

Spis treści

Przedmowa (Janusz Hordejuk) / 9
Wstęp / 11

CZĘŚĆ PIERWSZA

Rozdział I. Charakterystyka środowiska naturalnego / 17
1. Położenie geograficzne i obszar / 17
2. Ukształtowanie powierzchni / 21
3. Budowa geologiczna i rzeźba terenu / 23
4. Gleby / 25
5. Stosunki klimatyczne i sieć wodna / 27
6. Szata roślinna i świat zwierzęcy / 31
7. Ochrona środowiska naturalnego (przyrodniczego) / 34
8. Zabytki kultury materialnej / 39

Rozdział II. Etymologia charakterystycznych nazw miejscowych / 45

Rozdział III. Osadnictwo i rys historyczny do 1939 r. / 53
1. Osadnictwo i ruchy migracyjne / 53
2. Rys historyczny / 70
3. Miasto i typy osiedli wiejskich / 79
4. Miasto i wieś pod względem liczby ludności / 83
5. Gęstość zaludnienia / 89
6. Struktura płci i wieku / 92
7. Ruch ludności / 94

Rozdział IV. Stosunki ludnościowe i wyznaniowe / 99
1. Ludność wobec zachodzących zmian w Kościele / 99
2. Kształtowanie stosunków wyznaniowych / 109
3. Stosunki narodowościowe / 114

Rozdział V. Wyzwolenie narodowe i społeczne / 119
1. Powstania narodowe 1831 i 1863–1864 r. / 119
2. Zmiany własnościowe na wsi. Uwłaszczenie 1864 r. i zniesienie służebności / 124
3. Pierwsza wojna światowa / 130
4. Struktura terytorialna i podział administracyjny do 1939 r. / 133
5. Użytkowanie gruntów i struktura własnościowa gospodarstw rolnych / 139
6. Przemysł i rzemiosło / 142
7. Druga wojna światowa i jej skutki / 151
8. Zmiany w podziale administracyjnym w okresie drugiej wojny światowej / 165
9. Przeobrażenia ludnościowe w okresie drugiej wojny światowej / 166

CZĘŚĆ DRUGA

Rozdział VI. Przemiany ludnościowe i osadnicze w okresie powojennym / 177
1. Przynależność terytorialna i podział administracyjny powiatu po drugiej wojnie światowej / 177
2. Zasiedlanie powiatu w okresie powojennym / 185
3. Rozwój demograficzny powiatu parczewskiego / 188
3.1. Ludność miejska i wiejska / 188
3.2. Gęstość zaludnienia / 190
3.3. Struktura płci i wieku / 193
3.4. Ruch naturalny i wędrówkowy ludności / 196
3.5. Struktura zawodowa i społeczna / 204
3.6. Dojazdy do pracy na przykładzie 1960 r. / 209

Rozdział VII. Stosunki gospodarczo-społeczne po drugiej wojnie światowej / 211
1. Charakterystyka rolnictwa i leśnictwa / 211
1.1. Rolnictwo / 211
1.2. Użytkowanie gruntów i struktura własnościowa gospodarstw rolnych / 214
1.3. Rybactwo śródlądowe / 225
1.4. Leśnictwo / 228
1.5. Pszczelarstwo w Puszczy Parczewskiej / 233
1.5.1. Miary stosowane przez bartników / 236
1.6. Działalność naukowo-badawcza / 237
2. Handel i usługi, przemysł i rzemiosło / 238
2.1. Handel i usługi / 238
2.2. Przemysł i rzemiosło / 240
2.2.1. Przemysł / 240
2.2.1.1. Instytucje otoczenia biznesu i oferowane usługi / 249
2.2.1.2. Firmy ubezpieczeniowe i rachunkowe / 251
2.2.1.3. Sieć doradców rolnych na terenie powiatu / 251
2.2.2. Rozwój energetyki odnawialnej – infrastruktura energetyczna / 252
2.2.2.1. Biogazownie, czyli instalacje kogeneracyjne / 254
2.2.2.2. Energetyka wiatrowa / 255
2.2.2.3. Elektrownie i ogniwa słoneczne / 256
3. Infrastruktura techniczna: elektryfikacja, transport i budownictwo / 257
4. Gospodarka komunalna i mieszkaniowa / 261

Rozdział VIII. Oświata i wychowanie / 269
1. Likwidacja analfabetyzmu / 269
2. Rozwój szkolnictwa podstawowego / 270
3. Szkolnictwo średnie / 287

Rozdział IX. Kultura / 291
1. Działalność kulturalna. Placówki kultury, stowarzyszenia i wydarzenia kulturalne / 291
2. Współpraca międzynarodowa. Miasta partnerskie / 299

Rozdział X. Ochrona zdrowia i opieka społeczna / 301

Rozdział XI. Sport i turystyka / 309

CZĘŚĆ TRZECIA

1. Perspektywy demograficzno-osadnicze i ekonomiczne / 315
2. Osoby urodzone lub działające w powiecie parczewskim, które mogą być ambasadorami miasta i powiatu / 318
3. Postacie historyczne / 324
4. Osoby, które swoje życie związały z miejscowościami obecnego powiatu parczewskiego / 328
5. Zakończenie / 329

ANEKSY

Aneks 1. Spisana historia udziału rodziny w powstaniu styczniowym / 333
Aneks 2. Losy Polaków w okresie drugiej wojny światowej na przykładzie sybiraczki Krystyny Bliźniak / 338
Aneks 3. Rys historyczny miejscowości i majątków ziemskich / 341
Aneks 4. Dodatkowe tabele / 346

Ryciny i fotografie / 355
Bibliografia / 399