Bliżej schizmatyków niż Krakowa... Archidiakonat lubelski w XV i XVI wieku

Jacek Chachaj
Bliżej schizmatyków niż Krakowa... Archidiakonat lubelski w XV i XVI wieku

Lublin i podlegający jego wpływom region przechodziły na przestrzeni wieków okresy lepsze i gorsze. W zależności od koniunktury politycznej, gos­podarczej i społecznej w kraju, a także pod wpływem innych uwarunkowań, na przykład przebiegu granic politycznych i formy stosunków z najbliższymi sąsiadami, obszar ten wchodził w naprzemienne fazy szybkiego rozwoju i stagnacji. Ocena położenia i znaczenia interesującego nas obszaru, dokonywana z perspektywy centralnych ośrodków w kraju, także ulegała pewnym modyfikacjom. Jednak wbrew temu, w co sami mieszkańcy Lublina i związanego z nim regionu chcieliby niekiedy wierzyć, był to zawsze obszar, który miał do nadrobienia pewien dystans wobec bardziej zaawansowanych cywilizacyjnie, kulturowo i gos­podarczo centralnie położonych regionów kraju.

Fragment Wstępu

Spis treści

Wstęp / 9
Rozdział 1 – Terytorium archidiakonatu lubelskiego 21
1.1. Granice 21
1.2. Jednostki geograficzne 45
1.3. Krajobraz naturalny, sieć rzeczna, gleby, lasy 46
1.4. Osadnictwo 49
1.5. Drogi 51
1.6. Miasta 54
1.7. Własność 62
1.8. Wnioski 71
Rozdział 2 – Kościół lubelski 73
2.1. Archidiakonat lubelski (jego funkcje i ich zmiany) 73
2.2. Rozwój sieci parafialnej 77
2.3. Czynniki rozwoju sieci parafialnej 89
2.4. Stan struktur parafialnych, liczba obiektów sakralnych, ich funkcje 99
2.5. Dobra Kościoła 102
2.6. Beneficja – rozmieszczenie, wartość 108
2.7. Obecność zakonów 112

Rozdział 3 – Ludzie Kościoła lubelskiego 115
3.1. Rola archidiakonów lubelskich 115
3.2. Inni duchowni związani z archidiakonatem lubelskim 131
3.3. Oszacowanie liczby duchowieństwa 135
3.4. Wykształcenie, pozycja materialna, poziom moralny i obyczajowy niższego duchowieństwa lubelskiego 142
3.5. Oszacowanie liczby wiernych 144
3.6. Wybitni świeccy: fundatorzy, patroni, dobrodzieje 160

Rozdział 4 – Funkcjonowanie lubelskiego Kościoła lokalnego w sytuacji typowej (XV i pierwsza połowa XVI wieku 165
4.1 Podziały chronologiczne w dziejach Kościoła lubelskiego 165
4.2. Podejmowanie decyzji na poziomie archidiakonatu. Realność struktury archidiakonatu w praktyce 168
4.3. Rola i struktura wspólnot lokalnych (parafii) 169
4.4. Konflikty 174
4.5. Realność udziału w sakramentach 191
4.6. Zarzuty wobec duchownych 195
4.7. Zarzuty wobec świeckich 208
4.8. Wnioski 215

Rozdział 5 – Funkcjonowanie archidiakonatu lubelskiego w okresie kryzysu. Reformacja w archidiakonacie lubelskim 217
5.1 Początki – pierwsze przejawy zjawisk związanych z reformacją 217
5.2. Znaczenie Firlejów dla (przejściowego) triumfu reformacji w archidiakonacie lubelskim 227
5.3. Lublin – miejsce specyficzne na tle archidiakonatu lubelskiego w okresie reformacji 230
5.4. Kiedy reformacja na terenie archidiakonatu lubelskiego poniosła klęskę? 231
5.5. Skala zjawiska 232
5.6. Postępy reformacji w zawiślańskiej części archidiakonatu lubelskiego 240
5.7. Reformacja w archidiakonacie lubelskim na poziomie lokalnym – zjawisko zróżnicowane 242
5.8. Wnioski 250
5.9. Reakcja na spustoszenia w strukturach i utrudnienia w funkcjonowaniu Kościoła 254

Zakończenie 259

Aneks I – Okręgi parafialne archidiakonatu lubelskiego 263

Aneks II – Duchowni archidiakonatu lubelskiego 301

Aneks III – Beneficja w archidiakonacie lubelskim w XIV–XVI wieku i ich wartość 400

Mapy 403

Wykaz skrótów 407

Bibliografia
Źródła rękopiśmienne 409
Źródła drukowane 410
Opracowania 412