Głęboka przemiana rewolucyjna

Marcin Drewicz, Głęboka przemiana rewolucyjna

Opracowanie niniejsze, pomimo swych rozmiarów, jest zaledwie przyczynkiem do poznania dziejów tzw. reformy rolnej w Polsce XX wieku. O jego konstrukcji rozstrzyga charakter źródła, na jakim zostało ono oparte. Prezentujemy bowiem PT Czytelnikom egzegezę tekstu stenogramów obrad Sejmu Ustawodawczego Rzeczypospolitej Polskiej; przede wszystkim tych prowadzonych nad projektem „Uchwały w przedmiocie zasad reformy rolnej”, w czerwcu i lipcu roku 1919, oraz tych bardzo już krótkich, z lipca roku 1920, dotyczących „Ustawy o wykonaniu reformy rolnej”. Można więc i należy traktować prezentowaną przez nas pracę jako sprawozdanie z obrad sejmowych, które się odbyły 90 lat temu.

Spis treści

Wstęp / 7
II – Tablica miar i walut / 15
III– Nieco o Sejmie Ustawodawczym / 17
IV – Debata ogólna nad reformą rolną / 26
IV/1 – 3 czerwca 1919 roku, wtorek – 44 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 26
Jan Dąbski, wiceprezes PSL „Piast”, sprawozdawca większości Komisji Rolnej – główne argumenty i hasła-zabrać ziemiaństwu, dać chłopom; wieś-miasto-przemysł; emigracja zarobkowa; Kresy Wschodnie; wydajność produkcyjna większej i mniejszej własności rolnej; własność prywatna; lasy; serwituty; nadziały ziemi dla chłopów-żołnierzy; inne kraje – wzorować się na wschodniej części Europy; maksimum posiadania ziemi; wyjątki od maksimum 300 morgów; robotnicy rolni, instytucje parcelacyjne; podsumowanie.
IV/2 – 4 czerwca 1919 roku, środa – 45 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 56
Witold Staniszkis, sekretarz ZSLN, sprawozdawca mniejszości Komisji Rolnej – główne argumenty i hasła-reforma ewolucyjna; wieś-miasto-przemysł; emigracja zarobkowa; Kresy Wschodnie; wydajność produkcyjna większej i mniejszej własności rolnej; lasy; serwituty, komasacja gruntów; nadziały ziemi dla chłopów-żołnierzy; inne kraje; maksimum posiadania ziemi; robotnicy rolni; oferta ziemian; podsumowanie.
Norbert Barlicki, przewodniczący klubu PPS – główne argumenty i hasła-przeciw własności prywatnej; wydajność produkcyjna większej i mniejszej własności rolnej, koszty reformy, brak ziemi, robotnicy rolni; państwo; emigracja zarobkowa; Kresy Wschodnie; podsumowanie.
IV/3 – 5 czerwca 1919 roku, czwartek – 46 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 89
Stanisław Janicki, Minister Rolnictwa i Dóbr Państwowych – Polska a kraje sąsiednie; Rosja i Ukraina; Rumunia; Czechosłowacja; Niemcy; niemieckie reformy w okupowanej Kurlandii; niemieckie zamiary wobec okupowanego Królestwa Kongresowego; ograniczona rola państwa, inne ograniczenia zmian agrarnych; różnice pomiędzy trzema zaborami; lasy; co i jak należy zrobić; obrona ziemiaństwa; podsumowanie
Ks. Józef Teodorowicz, arcybiskup lwowski obrządku ormiańskiego – katolicka nauka o własności; w odpowiedzi socjalistom i ludowcom; klasy posiadające, Poznaniacy; przykład Niemiec; zagrożenia wynikające z projektu ludowców; zniewolenie przez biurokrację, przekupni urzędnicy; dobra kościelne; przykład z regionu siedleckiego, materialne niedostatki kleru, kwestia wiecowej agitacji; podsumowanie
Błażej Stolarski, prezes PSL „Wyzwolenie” – główne argumenty i hasła-zaprzeczyć prawicy; chłopska lewica „wierna wierze”, ale przeciwna własności kościelnej; „ziemia jest Ojczyzny naszej”; przymusowe wywłaszczenie ziemiaństwa; gospodarstwo indywidualne a kolektywne; wykształcony rolnik; ziemia dla reemigrantów i żołnierzy, koloniści niemieccy w Polsce; podsumowanie
IV/4 – 6 czerwca 1919 roku, piątek – 47 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 136
Wincenty Witos, prezes PSL „Piast”, przewodniczący Komisji Rolnej – główne argumenty i hasła-ziemiaństwo jest najgorsze; fatalistyczna wizja dziejów Polski; „sprawiedliwość dziejowa”; lud, naród, dwór; dobra kościelne; wątek byłego zaboru pruskiego, wyprzedawanie ziemi cudzoziemcom; podsumowanie
Zygmunt Dreszer, poseł PPS – główne argumenty i hasła-władza dla socjalistów; socjalistyczna gospodarka rolna; ziemiaństwo, ludowcy, narodowa demokracja, przyszły rząd socjalistyczny; zarys bieżącego stanu gospodarki; w nawiązaniu do przemowy abp Teodorowicza; podsumowanie.
Ignacy Góralski, poseł ZSLN
IV/5 – 12 czerwca 1919 roku, czwartek – 48 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 176
Wacław Wojtulanis, poseł NZR – główne argumenty i hasła-w interesie ludności nierolniczej; reforma zintegrowana; trzy zabory; podsumowanie.
IV/6 – 13 czerwca 1919 roku, piątek – 49 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 187
Szczepan Piechota, poseł PZL.
Jan Stapiński, prezes PSL-Lewicy – główne argumenty i hasła-precz z ziemiaństwem; szczęśliwa Galicja; przemysł i organizacje rolnicze w Galicji; Bank Parcelacyjny we Lwowie; polska ziemia w obcych rękach; polskie rolnictwo; grunty kościelne, rola duchowieństwa w gospodarce rolnej; zasady reformy rolnej; inne kraje-„naśladujmy Bułgarię”; podsumowanie.
Stanisław Chaniewski, poseł KPK – główne argumenty i hasła – chronić własność; obrona własności prywatnej; nie potrzeba reformy rolnej; zagrożenie aprowizacji kraju, obciążenie finansów państwa; chłopi a projektowana przez ludowców reforma rolna; prawidłowa reforma rolna, kolonizacja Kresów Wschodnich; przeciwko socjalistom i ludowcom; trzy zabory; obrona ziemiaństwa; podsumowanie.
Ksiądz Józef Kurzawski, Wielkopolanin, poseł ZSLN – główne argumenty i hasła-były zabór pruski nie potrzebuje reformy rolnej; projekt ludowców a rolnictwo byłego zaboru pruskiego; zagrożenie polskiego władania ziemią, opinia mieszkańców obszarów plebiscytowych; wielka i mała własność rolna, ziemianie i ich pracownicy, mechanizacja gospodarstw, przemysł rolno-spożywczy; przeciw wywłaszczeniu, parcelacja, kolonizacja; obrona szlachty; były zabór pruski a pozostałe zabory; przeciwko prof. Bujakowi; obrona dóbr kościelnych; lasy; odezwa stowarzyszeń wielkopolskich z 27 maja 1919 r.; podsumowanie.
IV/7 – 14 czerwca 1919 roku, sobota – 50 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 241
Juliusz Poniatowski, wiceprezes PSL „Wyzwolenie” – główne hasła i argumenty-zaprzeczyć prawicy; walki o niepodległość a sprawa chłopska, ataki przeciwko polskiej szlachcie; przemysł polski, emigracja zarobkowa, stosunki gospodarcze z zagranicą; były zabór pruski, atak na ks. Józefa Kurzawskiego; nowe gospodarstwa chłopskie, „godne życie”; Kresy Wschodnie; przeciwko działaczom PPS, przeciwko bogatemu włościaństwu; przeciwko szlachcie i ziemiaństwu; wielkie i małe gospodarstwa rolne, instytucje parcelacyjne, przeciwko autorom opracowań z dziedziny rolnictwa; sfinansowanie reformy rolnej; podsumowanie.
Józef Kowalczuk, wiceprezes PSL „Piast” na obszar b. Kongresówki – główne hasła i argumenty-powtórzenie stanowiska ludowców; życie folwarczne (doświadczenia z b. zaboru rosyjskiego); nieprawdziwe statystyki; odbudowa sieci parafialnej na Podlasiu a projekty reformy rolnej; groźba rewolucji-przykład ukraiński; absolwenci szkół rolniczych, komasacja, serwituty; majątki uprzemysłowione i o wysokiej kulturze, wydajność gospodarstw; inne hasła, postulaty, stwierdzenia; podsumowanie.
Arcybiskup Józef Teodorowicz – sprostowanie.
IV/8 – 16 czerwca 1919 roku, poniedziałek – 51 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 289
Ksiądz Józef Kurzawski – sprostowanie.
Stanisław Grabski, wiceprezes ZSLN – główne argumenty i hasła-budowa klasy średniej; spolszczenie miast i przemysłu, Poznańskie, Kresy Wschodnie; przeciwko interpretacji historii zaprezentowanej przez Wincentego Witosa, za solidaryzmem społecznym; przeciwko jednolitemu maksimum posiadania ziemi, w obronie folwarków; maksimum posiadania a roczny kontyngent ziemi przeznaczonej na przymusowe wywłaszczenie; podsumowanie.
Ignacy Daszyński, przywódca PPS – główne hasła i argumenty-„popis przed galerią”; przeciw własności prywatnej, zarzuty wobec Wincentego Witosa, że jest sprzymierzeńcem narodowych demokratów; pochwała etatyzmu, upaństwowienie lasów; analogie do rewolucji francuskiej; atak na Kościół i jego własność ziemską; pogarda dla ludzi nauki, ataki przeciwko przedmówcom z prawicy i przeciwko ziemiaństwu; chłop polski (i niemiecki); determinizm dziejowy, zagadnienia gospodarcze, rewolucja; podsumowanie.
Antoni Piekarski, poseł frakcji NZR – główne hasła i argumenty-demagogia przeciwko prawicy; nędza ludu, wady ziemiaństwa i prawicy; przeciwko Kościołowi Katolickiemu i kościelnej własności ziemskiej, przeciwko ugrupowaniom politycznym odwołującym się do katolicyzmu; podsumowanie.
Ksiądz Stanisław Dziennicki, poseł PZL – główne argumenty i hasła-demaskowanie zabiegów lewicy i przestrzeganie działaczy „Piasta”; reforma rolna jako narzędzie w rękach socjalistów; cztery odmiany „systemu prywatnej własności”, rola polityczna narodowej i chrześcijańskiej demokracji; potrzeba reformy rolnej w Polsce, przeszłość kraju; zagrożenia wynikające z gwałtownej reformy rolnej; projekty prawicy przeciwko projektom ludowców; podsumowanie.
IV/9 – 17 czerwca 1919 roku, wtorek – 52 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 335
Juliusz Poniatowski, wiceprezes PSL „Wyzwolenie” –sprostowanie przeciwko ks. Józefowi Kurzawskiemu.
Henryk Koliszer, poseł KPK – główne argumenty i hasła-samowystarczalność gospodarcza a niepodległość; autarkia; żywność jako atut w międzynarodowej polityce i handlu; przeciwko politykom socjalistycznym i ludowcowym, pojęcie własności i sprawiedliwości wśród ludu; nie niszczyć postępu w rolnictwie, sprawa lasów, chłop polski a niemiecki; krytyka rządu, krytyka ustroju politycznego; podsumowanie.
Franciszek Wójcik, poseł PSL-Lewicy – główne hasła i argumenty-agraryzm i antyklerykalizm
Izaak Grünbaum, poseł Klubu Narodowo-Żydowskiego – poparcie dla ludowcowej reformy rolnej.
Samuel Hirszhorn, poseł Żydowskiego Stronnictwa Ludowego – poparcie dla ludowcowej reformy rolnej.
Julian Szymborski, bezpartyjny, później poseł ZSLN
Jan Smoła, poseł PSL „Wyzwolenie” – główne hasła i argumenty-chłopi i ludowcy są dobrzy, ziemianie i prawica są źli; kultura ludowa a ludowcowa reforma rolna; dobra kościelne; niepewność co do wyniku głosowania nad projektem reformy rolnej; elementy programu ludowców; podsumowanie.
Konstanty Kowalewski, poseł ZSLN – główne argumenty i hasła-„nie z pianą na ustach”; w aprowizacji kraju powinni wziąć udział wszyscy rolnicy, żywność nie może być droga; podsumowanie.
IV/10 – 18 czerwca 1919 roku, środa – 53 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 369
Antoni Matakiewicz, przywódca Polskiego Stronnictwa Katolicko-Ludowego – poparcie dla reformy ludowcowej, acz z pewnymi zastrzeżeniami.
Jozafat Błyskosz, bezpartyjny, później poseł PSL „Piast” – kolejna powtórka z historii, radykalna reforma rolna.
V – Debata szczegółowa nad reformą rolną / 377
V/1 – 24 czerwca 1919 roku, wtorek – 54 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 377
Punkt 1 projektu większości Komisji Rolnej (rodzaj gospodarstw) – Norbert Barlicki, PPS; Józef Biliński, ZSLN; Romuald Wasilewski, PSL „Wyzwolenie”; Josef Spieckermann, mniejszość niemiecka; Antoni Harasz, ZSLN; Józef Kowalczuk, PSL „Piast”; Andrzej Średniawski, PSL „Piast”.
Punkt 2 projektu większości Komisji Rolnej (uprawnieni do posiadania ziemi) – ks. Paweł Pośpiech, ZSLN; Marian Malinowski, PPS; Ignacy Kamiński, ZSLN; Jan Duro, PSL „Wyzwolenie”; Jan Smoła, PSL „Wyzwolenie”; Antoni Szmigiel, PSL „Piast”; Jan Łakota, PZL; Józef Walisiak, PZL; Teofil Wojda, PZL; ks. Paweł Pośpiech, ZSLN; Antoni Gałka, PSL „Piast”.
Punkt 3 projektu większości Komisji Rolnej (państwowy zapas ziemi) – Julian Szymborski, ZSLN.
V/2 – 25 czerwca 1919 roku, środa – 55 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 392
Punkt 4d-e projektu większości Komisji Rolnej (dobra kościelne i poduchowne) – ks. Kazimierz Sobolewski, ZSLN.
V/3 – 26 czerwca 1919 roku, czwartek – 56 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 395
Punkt 4d-e projektu większości Komisji Rolnej (dobra kościelne i poduchowne), ciąg dalszy – ks. Kazimierz Kotula, PSL „Piast”; Julian Mąkolski, PZL; Jan Smoła, PSL „Wyzwolenie”; Bronisław Dembiński, KPK; Tomasz Dąbal, PSL-Lewica; Mikołaj Wojtan, ZSLN; ks. Eugeniusz Okoń, PSL „Wyzwolenie”; Wincenty Witos, PSL „Piast”; ks. Marceli Nowakowski, ZSLN; Kazimierz Czapiński, PPS.
Punkt 5 projektu większości Komisji Rolnej (ogródki robotnicze) – Jan Małupa, PSL „Wyzwolenie”.
Punkt 6 oraz część punktu 4g projektu większości Komisji Rolnej (maksimum posiadania ziemi) – Jan Smoła, PSL „Wyzwolenie”.
V/4 – 28 czerwca 1919 roku, sobota – 58 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 413
Ponownie punkt 5 projektu większości Komisji Rolnej (ogródki robotnicze) – Zenon Lewandowski, NChKR; Ludwik Gdyk z ZSLN.
Ponownie punkt 6 oraz część punktu 4g projektu większości Komisji Rolnej (maksimum posiadania ziemi) – Seweryn Światopełk-Czetwertyński, ZSLN; Ignacy Daszyński, PPS; Antoni Szmigiel, PSL „Piast”; Dawid Abrahamowicz, KPK; Szczepan Sawicki, ZSLN; Tomasz Dąbal, PSL-Lewica; Nikodem Hryckiewicz, ZSLN; Henryk Radziszewski, ZSLN; Marcin Przewrocki, PSL „Piast”.
V/5 – 1 lipca 1919 roku, wtorek – 60 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 435
Ciąg dalszy debaty nt. punktu 6 oraz części punktu 4g projektu większości Komisji Rolnej (maksimum posiadania ziemi) – Juliusz Poniatowski, PSL „Wyzwolenie”; ks. Kazimierz Lutosławski, ZSLN; Adam Krężel, PSL „Piast”.
Punkt 7 projektu większości Komisji Rolnej (upaństwowienie lasów) – Ignacy Daszyński, PPS; Józef Bednarczyk, PSL „Piast”; Teofil Kurczak, PSL „Wyzwolenie”; Władysław Brzosko, ZSLN; Edward Dubanowicz, ZSLN; Stanisław Chaniewski, KPK; Jan Smoła, PSL „Wyzwolenie”; Seweryn Światopełk-Czetwertyński, ZSLN (sprostowanie); ks. Kazimierz Lutosławski, ZSLN (sprostowanie).
Punkt 8 projektu większości Komisji Rolnej (wartość ziemi) – Zygmunt Dreszer, PPS; Błażej Krzywkowski, ZSLN.
Punkt 9 projektu większości Komisji Rolnej (gospodarstwa chronione przed przymusowym wykupem) – ks. Szczęsny Starkiewicz, PZL; Władysław Skup, ZSLN; Witold Staniszkis, ZSLN; Romuald Wasilewski, PSL „Wyzwolenie”.
Punkt 10 projektu większości Komisji Rolnej (uprawnieni do otrzymania ziemi) – Kazimierz Wojtaszek, PSL „Wyzwolenie”; Józef Orzechowski, ZSLN; Juliusz Poniatowski, PSL „Wyzwolenie”; Józef Walisiak, PZL; Walery Kurach, PSL „Wyzwolenie”; Zygmunt Dreszer, PPS; Ludwik Rolla, ZSLN.
V/6 – 2 lipca 1919 roku, środa – 61 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 470
Punkty 11 i 12 projektu większości Komisji Rolnej (gospodarstwa państwowe, sposób nabywania ziemi przez chłopów) – Zygmunt Klemensiewicz, PPS; Józef Kotas, ZSLN; Błażej Stolarski, PSL „Wyzwolenie”.
Punkt 13 projektu większości Komisji Rolnej (ustawy towarzyszące reformie rolnej) – Franciszek Krempa, PSL-Lewica; Jan Łakota, PZL; Witold Staniszkis, ZSLN; Walenty Toczek, PSL „Piast”.
Punkt 14 projektu większości Komisji Rolnej (robotnicy rolni) – Marian Malinowski, PPS.
Punkt 15 projektu większości Komisji Rolnej (Główny Urząd Ziemski, Państwowy Bank Rolny) – Norbert Barlicki, PPS; Juliusz Trzciński, Nar. Str. Lud.; Juliusz Poniatowski, PSL „Wyzwolenie”.
Punkt 16, dopisany do projektu większości Komisji Rolnej (sankcje dla osób samowolnie zajmujących cudzą ziemię) – Edmund Bigoński, NChKR.
V/7 – 3 lipca 1919 roku, czwartek – 62 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 486
Podsumowanie debaty rolnej – Stanisław Janicki, Minister Rolnictwa i Dóbr Państwowych; Norbert Barlicki, PPS; Witold Staniszkis, ZSLN; Jan Smoła, PSL „Wyzwolenie”.
V/8 – 4 lipca 1919 roku, piątek – 63 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 508
Podsumowanie debaty rolnej, ciąg dalszy – Jan Dąbski, PSL „Piast”; Błażej Stolarski, PSL „Wyzwolenie”; ponownie Jan Dąbski, PSL „Piast”; Witold Staniszkis, ZSLN.
VI – Głosowania / 517
VI/1 / – 4 lipca 1919 roku, piątek – ustalenie treści punktów 1-5 uchwały rolnej – 63 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 517
VI/2 / – 4 lipca 1919 roku, piątek – rozpoczęcie walki o wymiar „maksimum posiadania ziemi”, czyli o treść punktu 6 uchwały rolnej – 63 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 521
VI/3 – 7 lipca 1919 roku, poniedziałek – 64 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 527
Wystąpienia poselskie – ciąg dalszy walki o wymiar „maksimum posiadania ziemi”, inne tematy – Jan Dąbski, PSL „Piast”; wniosek Stanisława Chaniewskiego, KPK; Ignacy Daszyński, PPS – o dobrach duchownych; Józef Zmitrowicz, Nar. Zjed. Lud.; Stanisław Chaniewski, KPK; ks. Stanisław Adamski, NChKR; Jan Kanty Federowicz, KPK – o gruntach miejskich; Jan Smoła, PSL „Wyzwolenie”; Antoni Szmigiel, PSL „Piast” – rewizja własności gruntów dworskich; Witold Staniszkis, ZSLN; Jan Dąbski, PSL „Piast”; Julian Wróblewski, ZSLN.
Ciąg dalszy walki o wymiar „maksimum posiadania ziemi”, posłowie ludowcowi opuszczają salę sejmową.
VI/4 – 8 lipca 1919 roku, wtorek – 65 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 541
Ciąg dalszy walki o wymiar „maksimum posiadania ziemi”; ustalenie treści punktów 7-16 uchwały rolnej, przyjęcie rezolucji w sprawie rolnej.
VI/5 – 10 lipca 1919 roku, czwartek – 67 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego / 552
Ciąg dalszy walki o wymiar „maksimum posiadania ziemi” – wystąpienia poselskie – ks. Stanisław Adamski, prezes NChKR, sprawozdawca nowej większości Komisji Rolnej; Jan Dąbski, wiceprezes PSL „Piast”, sprawozdawca nowej mniejszości Komisji Rolnej; Witold Staniszkis, ZSLN; ponownie Jan Dąbski; Juliusz Poniatowski, PSL „Wyzwolenie”.
Ustalenie wymiaru „maksimum posiadania ziemi” i uzupełnienie treści uchwały rolnej.
VII – Kto i jak głosował ? / 567
VII/1 – Lewica / 571
VII/2 – Prawica / 581
VII/3 – Wpływ nieobecności lub wotowania przeciwko własnemu klubowi na wynik głosowań imiennych / 595
VII/4 – Nieco o regionalnych aspektach głosowania nad reformą rolną / 602
VIII – Zestawienie treści dokumentów sejmowych z roku 1919 / 608
IX – Uchwalenie prawa o reformie rolnej w Odrodzonej Polsce / 617
IX/1 – 15 lipca 1920 roku, czwartek – 164 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego; „Ustawa o wykonaniu reformy rolnej” / 617
Władysław Kiernik, wiceprezes PSL „Piast”, sprawozdawca Komisji Rolnej oraz Juliusz Poniatowski, wiceprezes PSL „Wyzwolenie”.
IX/2 – 16 lipca 1920 roku, piątek – 165 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego; „Ustawa o tymczasowych środkach dla sfinansowania reformy rolnej” / 628
Juliusz Trzciński, Nar. Zjed. Lud., sprawozdawca Komisji Rolnej
X – Zestawienie treści dokumentów sejmowych z roku 1920 / 632
XI – Zakończenie / 646
XII – Aneks / 653
XII/1 – Zmiana układu sił w Sejmie Ustawodawczym w trakcie debaty rolnej / 653
XII/2 – Biogramy uczestników debaty rolnej i autorów zgłaszanych wniosków / 667
XII/3 – Dalsze losy uczestników debaty rolnej / 706
XII/4 – Wybrane dokumenty / 713

ROK 1919
Projekt zasad reformy rolnej ministra Stanisława Janickiego z dn. 27 marca 1919 r.(druk sejmowy nr 526/1919) / 713
Sprawozdanie i projekt Komisji Rolnej SU z dn. 22 maja 1919 r. (druk sejmowy nr 530/1919) / 721
Uchwała SU w przedmiocie zasad reformy rolnej z dn. 10 lipca 1919 r.(Dzien. Urz. Min. Rol. i Dóbr Państw. 1919, nr 13, poz. 1) / 733

ROK 1920
Wniosek nagły ludowców z dn. 7 czerwca 1920 r. (druk sejmowynr 1869/1920) / 739
Uzasadnienie do projektu ustawy zgłoszonego przez GUZ w dniu 30 czerwca 1920 r.(druk sejmowy nr 1912/1920) / 740
Sprawozdanie Komisji Rolnej z dn. 12 lipca 1920 r. (druk sejmowy nr 2009/1920) / 742
Ustawa o wykonaniu reformy rolnej z dn. 15 lipca 1920 r. (Dz.U. RP 1920, nr 70, poz. 462) / 745